5) عبدالله بن ثُنَیان بن ابراهیم بن ثُنَیان بن سعود، 1841 تا 1843 میلادی (1219 تا 1221 خورشیدی).

وي‏ با سپاهي ‏که نجدي‏ بودند، به خالدبن سعود حمله کرد. خالد توان مقابله با سپاه او را نيافت و ناگزير به مکه گريخت و سرانجام در جده درگذشت. وقتي‏ خبر اين جريان به فیصل بن تَرَکی که پیش از 1834 تا 1838 میلادی نیز حکومت می‌کرد و توسط خدیو مصر در آن دیار محبوس بود،  رسيد و دانست که عبدالله قدرت را به دست گرفته و خالد نيز فرار کرده، با حيله‏اي‏ از مصر گريخت و خود را به قصيم رساند و جمع بسياري‏ هم او را ياري‏ نمودند. با کمک‏هاي‏ اهالي‏ عنيزه توانست ابن ثنيان را در رياض شکست دهد و وي‏ را دستگير و حبس کند. سرانجام نيز او را در سال 1843 میلادی در زندان به قتل رسانيد.

6) فیصل بن تَرَکی پسر عبدالله، 1843 تا 1865 میلادی (1221 تا 1244 خورشیدی).

فیصل در سال1841  میلادی از قصری که حکام مصری به او اختصاص داده بودند گریخت و به کوه شمر رفت و از آنجا وارد نجد شد و کوه شمر را مقر خود قرار داد. سپس با عبدالله بن ثُنَیان به جنگ برخاست و او را در 1843 میلادی شکست داده و برای دومین بار امیر نجد شد. آنگونه که آورده اند فیصل یکی از امرای مقتدر آل سعود بود و بعد از سال‌ها هرج و مرج و ناامنی بار دیگر آرامش و امنیت را به وجود آورد. ليکن دولت عثماني‏ تصميم به جنگ با فيصل، امير رياض در نجد گرفت. دولت مرکزي‏ عثماني‏ لشکري‏ را به فرماندهي شريف محمدبن عون، امير مکه به قصيم فرستاد و اهالي‏ قصيم را به اطاعت دولت مرکزي‏ درآورد. سرانجامِ کار صلحي‏ با اهالي‏ قصيم منعقد گرديد که در مقابل، قصيمي‏ ها بايد 10 هزار ريال خراج سالیانه پرداخت نمايند. بدين ترتيب شريف با لشکر خود به قرارگاه برگشت و فيصل هم به تعهّد خود عمل کرد و هر سال 10 هزار ريال بر طبق عهدنامه پرداخت مي‏نمود. اين امر هم چنان ادامه داشت تا اينکه فيصل فلج و کور گرديد. او با همين مرض در در ماه رجب سال 1282 ق. درگذشت و به جاي‏ خود عبدالله را از ميان چهار فرزندش به حکومت منصوب نمود که همين امر باعث درگيري‏ ميان برادران گرديد.

7) عبدالله بن فیصل بن ترکی – دور اول، 1865 تا 1871 میلادی (1244 تا 1249 خورشیدی).

بعد از فیصل، پسرش عبدالله بر طبق وصیت او زمامدار حکومت ریاض شد. در رجب 1282 تا سال 1283، اوایل زمامداری او، آرامش برقرار بود. ولی در همین سال یعنی 1283، برادرش، سعود، که امارت الخرج و افلاج را داشت با تعدادی از امرای اطراف و فرماندهی برادر دیگرش، محمد، بر عبدالله شورید و در جنگ میان آن دو سعود زخمی شد و شکست خورد و محمد هم دستگیر و زندانی شد و سپس سعود به احساء و از آنجا به عمان رفت. در سال 1287 سعود به بحرین رفت و به آل خلیفه، امرای بحرین، پناه برد و از آنان خواست تا در برابر برادرش، عبدالله به او کمک کنند. امرای بحرین نیز به او وعده کمک دادند.

 عبدالله در این جنگ شکست خورد و به بغداد نزد مدحت پاشا رفت و برادرش سعود، حکومت ریاض را بدست گرفت.

8) سعود بن فیصل بن ترکی – دور اول، 1871 میلادی (1250 خورشیدی).

سعود با شکست برادرش عبدالله و با آل خلیفه به حکومت ریاض رسید. در همین احوال عبدالله نیز با سپاهی که مدحت پاشا در اختیارش نهاده بود احساء را تصرف کرد و به تابعیت حکومت بصره در آورد. اين جنگ‏ها تا آن‏جا کشيده شد که به ضعف حکومت وهابي‏ و استقلال بعضي‏ از مناطق منجر گرديد و در نتیجه ترک‏ها بر احساء و قطيف مسلط شدند.

و در همین سال‌ عبدالله بن فیصل، برادرش سعود را مجدد با کمک ترکها شکست داده و وارد ریاض شد.

9) عبدالله بن فیصل بن ترکی – دور دوم، 1871 تا 1873 میلادی (1250 تا 1252 خورشیدی).

عبدالله به حکومت ریاض رسید، درحالیکه مردمان نجد در قحطي‏ شديد به سر مي‌‏بردند و حتي‏ مردار الاغ را مي‏خوردند و پوست‏‌هاي‏ بزغاله را آتش مي‏زدند و براي‏ خوردن مي‌ساييدند و نيز استخوان‏هاي‏ حيوانات را مي‌شکستند و آرد کرده، مي‌خوردند. اگر چه اين مردمان با جنگ و خونريزي‏ نمردند، ولي گرسنگي‏ آنها را از بين می‌برد. (تاريخ نجدالحديث، ص 99)

در سال 1290 سعود اینبار با حمایت انگلیسی‌ها به ریاض حمله کرد و برادرش، عبدالله را شکست داده و مجدد به حکومت رسید.

10) سعود بن فیصل بن ترکی – دور دوم، 1873 تا 1875 میلادی (1252 تا 1254 خورشیدی).

در جدال بين دو برادر؛ يعني‏ عبدالله و سعود، افراد زيادي ‏کشته شدند. عبدالله از طرف ترک‌ها حمايت مي‏ شد و سعود هم از‏ انگليسي‏ها مواد غذايي‏ مي گرفت و اين کمک‏ها حتي‏ بعد از پيروزي‏ سعود، از سوي‏ انگليسي‏ها، ادامه داشت. اما عبدالله و برادرش محمد، رياض را ترک کردند و در نزديکي‏ کويت در صحراي‏ قحطان ساکن شدند و تا مدت‏ها در امور حکومت دخالت نکردند.

در این هنگام نجد در میان آل سعود به امارت نشین هایی تقسیم شد و سعود هم با کوشش فراوان که در تصرف احساء داشت نتوانست آنجا را به دست آورد. سپس به نبرد با ابن ربیعان برای تصرف عتیبه رفت ولی در آنجا نیز زخمی شد و مجدداً به ریاض رفت و در سال 1291ق برابر با 1875 میلادی درگذشت.

11) عبدالرحمان بن فیصل بن ترکی – دور اول، 1875 تا 1876 میلادی (1252 تا 1254 خورشیدی).

بعد از سعود، امر حکومت به دست برادرش عبدالرحمان (عبدالرحمان بن فیصل بن ترکی بن عبدالله بن محمد، پدربزرگ سلمان بن عبدالعزیز بن عبدالرحمان،  پادشاه فعلی عربستان سعودی است) افتاد. او با برادرش سعود، ميانه خوبي‏ داشت. به همين جهت بود که حکومت به دست او افتاد؛ امّا با برادر ديگرش؛ يعني محمد، درگيري‏ داشت و محمد نيز با عبدالله روابط حسنه‏ اي‏ برقرار کرده بود. اين دو برادر توافق کردند حکومت را از دست عبدالرحمان بگيرند و هر کدام از محمد و عبدالله که بزرگ‏ترند امر حکومت را به دست گيرند و چون عبدالله بزرگ‏تر بود، طبيعي بود که حکومت را او در اختيار بگيرد. به همين منظور، عبدالله که در صحراي‏ قحطان ساکن بود، در سال 1293 به ریاض بازگشت.

12) عبدالله بن فیصل بن ترکی – دور سوم، 1876 تا 1889 میلادی (1254 تا 1268 خورشیدی).

عبدالله پس از بازگشت مجدداً رشته کارها را به دست گرفت. او در سال 1296 عنیزه و بریده را اشغال کرد. اهالی بریده از محمد بن رشید، امیر حائل، برای باز پس گیری آنجا کمک خواستند و محمد بن رشید توانست بریده را باز پس گیرد. عبدالله بعد از این شکست هنگام عقب نشینی به ریاض آنجا را در محاصره پسران برادرش سعود بن فیصل دید. زیرا فرزندان سعود بن فیصل رضايت نداشتند تا عموي‏ بزرگشان عبدالله، حکومت را در دست بگيرد. اما برادران؛ محمد، عبدالله و عبدالرحمان، جبهه‌اي‏ واحد به رهبري‏ عبدالله به ضدّ فرزندان سعود تشکيل دادند. فرزندان سعود چند هفته مقاومت کردند اما با حملة عبدالله، همگي‏ گريختند و بار ديگر عبدالله وارد رياض شد.

در سال 1300 که حکومت عبدالله ضعیف شده بود دولت عثمانی شهرهای احساء و قطیف را از دست او در آورد. مردم شهر قصیم نیز از فرمان وی سرباز زدند و از دولت عثمانی فرمانبرداری کردند. ابن رشید، حکمران جبل شمّر، هم از اطاعت عبدالله بیرون آمد و به دولت عثمانی اظهار انقیاد کرد. در این هنگام که حکومت آل سعود به نهایت ضعف خود رسیده بود این خبر شیوع یافت که پس از سعود بن فیصل دولت انگلیس از عبدالله حمایت می‌کند. در آن زمان دو دولت حاکم در نجد وجود داشت: یکی حکومت آل رشید که در جبل شمر اقامت داشت و حائل را پایتخت خود قرار داده بود و دیگری حکومت آل سعود که ریاض را پایتخت قرار داده بود. سرانجام عبدالله بن فیصل بن ترکی پس از سال‌ها کشمکش و جنگ با برادران و برادرزادگان و بجاماندن کشتگان و ویرانی بسیار در سال 1307 قمری برابر با 1889 میلادی درگذشت.

13) عبدالرحمان بن فیصل بن ترکی – دور دوم، 1889 تا 1891 میلادی (1268 تا 1270 خورشیدی).

بعد از درگذشت عبدالله، نزاع ميان عبدالرحمان و فرزندان سعود بار ديگر آغاز شد و از سويي‏ قبايل نجد به رهبري‏ محمدبن رشيد که وهابي‏ نبودند و با عثماني‏هاي حنفي‏ پيمان داشته و اختلافات فراوانی که با آل سعود داشتند، به موفقيت‏هايي‏ دست يافتند. بدين ترتيب عبدالرحمان در نهایت پس از 2 سال زمامداری نیمبند از محمدبن رشيد، ملقب به امیرِ کبیر، از بزرگان خاندان آل رشید، شکست خورد با خانواده و از جمله پسرش، عبدالعزیز (پدر ملک سلمان پادشاه فعلی و ملک عبدالله پادشاه پیشین عربستان سعودی)،  مجبور به فرار از نجد شد و به احسا و سپس به کويت و از آن‏جا نزد قبايل‏ بني‏مره، در نزديکي‏ منطقه ربع‏‌الخالي‏ رفت. بعد از درنگي‏ اندک، راهي‏ قطر شد و از آن‏جا به کويت رفت و در آنجا رحل اقامت گزيد. امير کويت، شيخ محمدبن الصباح، براي‏ عبدالرحمان حقوق ماهيانه قرار داد و بعد از آن دولت عثماني، ماهيانه60 ليره عثماني به او اختصاص داد، اما چندي‏ نگذشت که دولت کويت حقوق ماهيانه را قطع کرد و ازآن پس، عبدالرحمان درسختي‏ و فقر زيست.

بعد از فرار عبدالرحمن از نجد، ابن رشید، محمد بن فیصل را در سال 1309 امیر دست نشانده خود در ریاض کرد. اما محمد در آنجا درگذشت و با مرگ او حکومت آل سعود در این دوران  به پایان رسید و آل رشید حاکم بلا منازع صحرای نجد شد.

منابع:

1. تحلیلی بر روند قدرت گیری انگلیس بر خلیج فارس، مجله تاریخ در آیینه پژوهش، محمد شوریج، 1389، شماره 4

2. آل سعود و عربستان سعودی، مجله میقات حج، مشایخ فریدنی،1374، شماره 11

3.  تاریخ عربستان سعودی، مجله درسهایی از مکتب اسلام، 1379، سال 40، شماره 9

4. تاریخ وهابیت/تشکیل مجدد حکومت آل سعود، مجله درسهایی از مکتب اسلام، 1378، سال 39، شماره 12

5. تشکیل مجدد حکومت آل سعود، مجله درسهایی از مکتب اسلام، 1379، سال 40، شماره 1

6. کندوکاو در تاریخ آل سعود (2) آل سعود و صهیونیسم، مجله درسهایی از مکتب اسلام، علی اکبر حسنی، 1367، سال 28، شماره 6

7. بررسی جامعه شناختی نظام سیاسی عربستان سعودی، مجله سیاست خارجی، عباس نادری، 1388، شماره 89

8. بنیادهای فکری القاعده و وهابیت مجله راهبرد، عباس نجفی فیروزجایی، 1382، شماره 27

9. تاریخ وهابیه، مجله هفت آسمان، محمد حسین قریب گرگانی و رسول جعفریان، 1378، شماره 3و 4

10. روابط ایران با حکومت مستقل نجد، مجله بررسی های تاریخی، سید حسین مدرسی طباطبایی، 1355، شماره 65

11. فرقه وهابیت و عملکرد آن در تاریخ معاصر، مجله معرفت، عباس جعفری، شماره 52

12. نقش و جایگاه مطوعین در بسط و تثبیت دولت‌های اول تا سوم سعودی، مجله پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی، محمد حسین رفیعی، ولی الله برزگر کلیشمی، 1390، شماره 2

13. مصر في القرن الثامن عشر: دراسات في تاريخ الجبرتي، محمود الشرقاوی

14. هذه هی الوهابیه، محمد جواد مغنیه، ناشر: منظمه الاعلام السلامیه (تهران)

زادگاه داعش و دیگر گروه‎‌های سلفی خاورمیانه (بخش1)  

زادگاه داعش (بخش2: عبدالعزيز بن محمد بن سعود)

زادگاه داعش (بخش3: سعود بن عبدالعزيز و سقوط سعودی‌ها)

زادگاه داعش – بخش 4 (آبشخور فکری- قسمت اول)

زادگاه داعش - بخش5 (آبشخور فکری- قسمت دوم)

زادگاه داعش - بخش6 (دوره دوم حکومت آل سعود- قسمت اول)

زادگاه داعش - بخش7 (سرانجام دوره دوم حکومت آل سعود- قسمت پایانی)

زادگاه داعش - بخش هشتم (دوره سوم حکومت آل سعود - قسمت اول: خروج عبدالعزیز)