مهر یکی از ایزدان کهن آریایی‌هاست که نخستین بار در کتیبه بغاز کوی باناساتیا و وارونا و ایندرا از آن یاد شده است و پرستش آن پیشینه بسیار درازی دارد که به پیش از آیین زرتشت بر می‌گردد. پس از پیدایش آیین زرتشت چون مبنا و اساس این دین بر یکتا پرستی بود و اهورامزدا خدای قادر و بزرگ متعال شناخته می‌شد، دیگر خدایان مورد احترام ایرانی کارگزاران و فرشتگان مقرب درگاه  خداوندی شدند و فرشته مهر نیز در ردیف یاران وکارگزاران درجه یک اهورامزدا و از ایزدان اصلی بشمار می‌رفت. (سامی،1ج،280،1388)

نام ایزد مهر به عنوان خدای پیمان در کنار ورونا و دیگر خدایان هندی دیده می‌شود. در هند دوران ودایی نام او به صورت میتره با مفهوم پیمان و دوستی ظاهر می‌شود و یکی از خدایان گروه فرمانرواست و در ترکیب میتره – ورونه به یاری خوانده می‌شود. او در باورهای باستانی این سرزمین خدایی است بسیار کهن و احتمالاً پیش زرتشتی، ولی در سنت دینی زرتشتی در رده پایین تر از اورمزد قرار می‌گیرد و آفریده او محسوب می‌شود تا از آفرینش او پاسداری کند. مهر همراه با خورشید از مشرق به مغرب می‌رود و پس از فرو رفتن خورشید نیز به زمین می‌آید وبر پیمان‌ها نظارت می‌کند و برای بهتر انجام دادن چنین وظیفه‌ای صفت خدای همیشه بیدار را دارد. او دارنده دشت‌های فراخ است و هزار گوش و ده هزار چشم دارد و بازوانی بلند و توانا که می‌توانند سوی همه جان دراز شوند. او همه پهنای هستی و مردمان را زیر نظر دارد تا کسی پیمان نشکند. جای او بر بالای کوه البرز است. برتن زرهی زرین، بر دوش سپری سیمین و در دست گرزی گران دارد، گرزی که دارای صد گره و صد تیغه است و از فلز زرد و زر سخت ساخته شده است. او بر گردونه مینوی ستاره نشانی با چهار اسب سفید که نعل‌های زرین و سیمین دارند و ساخته سپند مینو هستند سوار می‌شود. مهر نقش بسیار مهمی در آیین‌های دینی داشته است. باز مانده‌ای از آنها جشن مهرگان است که در (شانزدهمین روز ماه مهر) برگزار می‌شده است و در گاهشماری ایران باستان قرینه نوروز است و اهمیتی همپای آن دارد. (آموزگار،19-20،1385)

میترائیسم در قرن اول میلادی با مذهب جوان مسیحیت رقابت شدیدی داشت و به سرعت پیشرفت و در قرن سوم به اوج ترقی خود رسید. این کیش با اینکه در ابتدا قسمتی از آیین زرتشت بود، کم کم در خارج از ایران آیین مستقلی شد که پیروانش را به راستی، نیکویی، ریاضت، بردباری، نظم و برانداختن بدی و فساد ارشاد می‌کرد. (سامی 1ج،284،1388)