به گزارش انجمن خرد، به نقل از روابط عمومی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، رحیم ولایتی - سرپرست هیئت شناسایی، گمانه زنی و تعیین عرصه و حریم شهر تاریخی - ایلخانی با اشاره به پیشینه تاریخی شهر ایلخانی «اوجان» گفت: شهر  تاریخی و باستانی اوجان از جمله شهرهای مهم دوره ایلخانی (اقامتگاه تابستانی خاندان شاهی ایلخانی) در جنوب شهر امروزی بستان آباد آذربایجان شرقی است که در دوره غازان‌خانِ ایلخانی بازسازی و مورد استفاده قرار گرفته است.

وی با بیان اینکه بنا به گفته منابع تاریخی این شهر قبل از دوره ایلخانی و بخصوص در دوره سلجوقیان ساخته شده، اظهار کرد: این شهر به دنبال حوادث مختلف مانند زلزله و جنگ‌های متعدد نتوانسته است موجودیت خود را به عنوان یک شهر مهم و استراتژیک حفظ کند و تنها در دوره‌ی ایلخانی به شکوه و رونق شایسته‌ی خود دست  پیدا می‌کند.

این باستان شناس با استناد به این موضوع که هر شهر یا بنای تاریخی معرفِ بخشی از وضعیت سیاسی، مذهبی و اجتماعی است که در پیِ تغییر و تحولات سیاسی بوجود آمده، بیان کرد: یکی از مهمترین تحولات اجتماعی دوره ایلخانی پیدایش شهرهایی با ماهیت هنر معماری وشهرسازی خاص مانند «اوجان» است. 
 

 گام‌هایی که برای معرفی شهر بزرگ اسلامی – تاریخی برمی‌دارند

او مهمترین یافته‌های باستان شناسی در بررسی آثار سطحی محوطه شهر تاریخی- ایلخانی اوجان را نمونه‌های فراوان سفال‌های سلجوقی و ایلخانی در سطح گسترده محوطه، نمونه سکه‌های مسی به دست آمده از سطح و کاوش محوطه شهر اوجان، آثار دو قبرستان ایلخانی محوطه با خشت‌های مربع خاص  دوره ایلخانی و سه برج  آرامگاهی با ریشه مدور دو مورد در داخل محوطه و یک مورد در خارج از محوطه اعلام کرد.

کشفیات در شهر باستانی اوجان

ولایتی با بیان این‌که در سه فصل بررسی باستان‌شناختی در شهرستان بستان‌آباد نتایجی مانند موجودیت شهر از قرون اولیه اسلامی و رونق و توسعه آن در دوره ایلخانی (به استناد منابع مکتوب) و انطباق موقعیت جغرافیایی آن با شهرستان بستان‌آباد فعلی (به استناد مطالعات باستان شناسی) در دو محوطه ایلخانیِ «کوللر و دالی دره سی» به دست آمده است، بیان کرد: با توجه به سه فصل بررسی‌های باستان شناختی، احتمالا محوطه‌های «دالی دره سی» و «کوللر» در در روستای اشرف آباد در ساحل غربی رودخانه «اوجان چای» قسمتی از شهر اوجان هستند.

او افزود: در پژوهش میدانی جدید (گمانه‌زنی وتعیین عرصه و حریم) سعی شد تا داده‌های جدیدِ حاصل از پژوهش میدانی و بررسی‌های باستان شناختی در منطقه بستان‌آباد با منابع مکتوب دوره ایلخانی، مورد سنجش و تحلیل قرار گیرد تا یک گام دیگر برای معرفی این شهر بزرگ اسلامی - تاریخی برداشته شود.

به گفته ولایتی، با توجه به بررسی‌های میدانی و پیمایشی که در دو سال اخیر در شهرستان بستان آباد انجام شده و بر اساس توصیف منابع تاریخی از شهر اوجان؛ باید آن را در حوالی شهر بستان آباد فعلی جستجو کرد.

لزوم ادامه فعالیت‌های باستان‌شناسی در اوجان

وی افزود: انجام فعالیت­های باستان­شناسی پژوهشی، مرمت و ساماندهی و مانند آن که با هدف حفظ و احیا ارزش­های فرهنگی و تاریخی برای محوطه اوجان لازم است، پس از تهیه طرح و تصویب نهایی، از سوی سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری و اجرای دقیق مفاد طرح مصوب معتبر خواهد بود.

این باستان‌شناس در ادامه با بیان مختصری از روش کار و شناسایی آثار فرهنگی تاریخی در قالب پروژه شناسایی، گمانه‌زنی و تعیین عرصه و حریم این شهر گفت: برای شناسایی آثار فرهنگی و تاریخی شهر اوجان علاوه بر حفر گمانه‌هایی برای تعیین عرصه وحریم باید محل‌های خاکبرداری بزرگ برای ساخت اتوبان زنجان- تبریز به عمق چهار تا هشت متر که توسط اهالی به شرکت‌های راهسازی فروخته شده نیز موردبررسی قرار می گرفت.

وی همچنین به قابل مشاهده بودن آثار فرهنگی، داغی دیوارهای مسکونی شهر یا آثار گورستان‌های ایلخانی در محلهای خاکبرداری شده، اشاره کرد و افزود: در برخی از این گودال‌های خاکبرداری، به دلیل عمق بیشتر خاکبرداری متاسفانه همه آثار فرهنگی هم در بستر آن جمع آوری شده  و هیچ آثار فرهنگی –تاریخی در آن مشاهد نمی‌شود.

ضوابط و مقررات حفاظتی برای محوطه تاریخی اوجان

او در ادامه خواستار تعیین ضوابط و مقررات حفاظتی عرصه شهر باستانی اوجان شد و گفت :هر گونه ساخت و ساز، عملیات اجرایی، دخل و تصرف، تفکیک عرصه، تغییر در وضعیت توپوگرافی و تسطیح زمین و هرگونه اقدامی که منجر به تخریب و یا آسیب به عرصه و اعیان اثر تاریخی اوجان شود ممنوع است.

به گفته این باستان شناس ، گسترش شهرک صنعتی کنار محوطه و ساخت سوله وکارخانه و حفر چاه، ایجاد زیرزمین، قبور و تدفین اموات در عرصه شهر باستانی اوجان و هر نوع عملیات عمرانی در عرصه آن ممنوع است.

محدوده تاریخی اوجان

ولایتی ایجاد هرگونه سازه یا مانع که ارتباط بصری اثر با محیط پیرامون را مخدوش کند، در عرصه ممنوع اعلام کرد و گفت: هرگونه توسعه و نوسازی مستحدثات موجود (خانه‌های مسکونی روستای احداث شده) در عرصه شهر ممنوع است و پس از پایان عمر مفید باید از عرصه شهر باستانی اوجان  آزاد سازی شوند .

وی با بیان اینکه ایجاد فضای سبز یا هرگونه توسعه گردشگری باید با مجوز سازمان میراث فرهنگی صورت گیرد، بیان کرد : بر این اساس ساخت خانه باغ تحت هر عنوان در عرصه اثر ممنون است.

او با اشاره به ضوابط و مقررات حفاظتی حریم شهر باستانی اوجان افزود: انجام یا صدور مجوز هرگونه عملیات اجرایی، ساخت و ساز، تخریب و نوسازی، گواهی پایان کار ساختمان، ایجاد تاسیسات و نظایر آن در محدوده حریم شهر باستانی اوجان  بدون استعلام و کسب مجوز از سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی وگردشگری ممنوع است.

وی حداکثر ارتفاع مجاز ساخت و ساز در این محدوده با رعایت سایر ضوابط عمومی حریم و استعلام و کسب مجوز از سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری را هفت و نیم متر در دو طبقه و بدون زیرزمین اعلام و تاکید کرد: در صورت برخورد با هرگونه آثار یا لایه­های فرهنگی تاریخی در حین انجام عملیات اجرایی، بلافاصله عملیات متوقف و ادامه عملیات ممنوع است.

لزوم تناسب معماری با شهر باستانی

به گفته وی، طرح معماری و مصالح برای نمای ساختمان‌ها باید متناسب با ویژگی‌های تاریخی فرهنگی شهر باستانی اوجان باشد و قبل از اجرا باید به تأیید سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری برسد.

او با بیان این‌که توسعه، تعریض یا ایجاد جاده در حریم ممنوع است و همه‌ی طرح‌های اجرایی این محدوده باید قبل از اجرا امکان سنجی و به تصویب سازمان میراث فرهنگی برسد، افزود: معماری روستای مجاور محوطه شهر باستانی اوجان برپایه طرح هادی ویژه‌ای که به تصویب سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری خواهد رسید، باید در هماهنگی کامل با جایگاه تاریخی فرهنگی محوطه باستانی ( با الگوهای سنتی و نماسازی سنتی) باشد.

وی همچنین اضافه کرد: انجام فعالیت­های کشاورزی و باغداری در حریم پس از استعلام و اخذ مجوز از سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری بلامانع است.