ری در عصر ساسانیان بر اساس منابع پایه (بخش دوم: مُهرها)

ری در عصر ساسانیان بر اساس منابع پایه (بخش دوم: مُهرها)

نقش یا جایگاه ری در بعضی از ادوار (بهرام دوم، نرسه، هرمز دوم، پیروز، بسطام و یزدگرد سوم( دستخوش تحولاتی شده است، لیکن منابع مذکور برای روشن ساختن چگونگی آن تحولات وافی به مقصود نیستند.

تاریخ ثبت: (1400/06/02 )  تاریخ بروزآوری: (1400/06/02 )

این مطلب (797)  بار مطالعه شده است.

این مطلب را با دوستان خود در واتساپ به اشتراک بگذارید.

تصویر ۲ .مهروارههای اداری مربوط به پایتخت استان ری

داده­‌های به‌­دست ­آمده از مُهرهای اداری جدید

 

مُهرشناسی بر دانسته­‌ها افزوده است، اما به پیش­تر از قرن ششم میلادی برنمی­گردد. این داده­های نو در چهار موردند:

1.  حکومت ”مدنی“ استان؛

 2. مناسبات میان ری و همسایگانش؛

 3. میزان توسعه‌ی استان و شهرهای آن؛ 

 4. نام مرکز استان.

40

1- حکومت ”مدنی“ استان  

وجود مهری اداری با عنوان ”مدافع و قاضی فقرا“ نشاندهندۀ آن است که ری استان  بوده است، اما هیچ ردی از آن در دستگاههای اداری دیگر ولایت، سوای آنچه ما خوانده‌ایم، یافت نشده است. این اصطلاح، بعد از تفسیرهای متعدد، به کمک  فرهنگ اندیشه کاو مفهوم شد. این اندیشه کاو عبارتی چون (naxwār ) به معنی آنکه  جای نخست دارد، را نیز نشان داده است. عنوان  naxwār که در منابع دست دوم از  آن یاد شده و به تازگی ژینیو نیز بدان اشاره کرده است، بر روی مهرهای دیگری هم  از نوع اداری و هم از نوع رسمی دیده شده است. اما هنوز نمی‌توان نقش این دستگاه  اداری و جایگاه متصدی آن را معلوم کرد. به گمان ما، مانند شهرب  (šahrab ) و استاندار   (ōstāndār ) این عنوان برای فرماندۀ مدنی“ ولایات به کار می‌رفته است. در واقع،  هیچیک از ولایات حکومت ساسانی همزمان به دست یک نخوار  (naxwār ) و شهرب  یا نخوار و استاندار یا شهرب و استاندار اداره نمیشدند؛ دستکم این چیزی است که  تا امروز می‌دانیم. در هر حال این سخن آخر نیست، زیرا رابطه‌ی بین کلمات شهرب و  نخوار بر اساس کتیبه‌های پارتی اشکانی کال جنگال با داده های مهرشناسی در تناقض  است. البته باید توجه کرد که این دو منبع متعلق به یک دوره نیستند و اوضاع اداری  با اوضاع قرن قرن سوم میلادی، که بر کتیبه‌های کال جنگال منعکس شده است، لزوماً با اوضاع قرن ششم میلادی، دورە‌ی مهرهای اداری نخوار، یکی نیست. با این همه نمی‌توان از ذکر این نکته خودداری کرد که در مهرشناسی داده‌هایی وجود دارند که فرضیۀ 2004 را  تضعیف می‌کنند.

2- مناسبات میان ری و همسایگانش 

جمعآوری اسناد تازۀ مهرشناسی رابطۀ ری با ولایات دور خود را، به ویژه با اسپهان، نیز  روشن می‌کند؛ امری که در متنهای دورە‌ی اسلامی هم تأیید شده است.از مهر اداری  منصب آمارگر (āmārgar – تصویر 1، شماره 16) بر می‌آید که ری و اصفهان با هم ناحیه‌ای را تشکیل می‌داده‌اند که دارای وسعت قابل توجهی بوده است؛ به‌خصوص اگر  توجه داشته باشیم که هر دو پایتخت، یعنی ری و اصفهان، با فاصله‌ی 350 کیلومتری از  یکدیگر قرار دارند.  

3- میزان توسعه‌ی استان و شهرهای آن 

دو مُهر جدید مربوط به موبدان از استان ری به دست آمده است. بر روی یکی از آنها نام  بخش شهرستان خوانا نیست (تصویر 1 ،شمارۀ 10) در حالی که روی مهر دیگر (تصویر 1،شمارۀ8) اسم شهرستان (kadaganzān) خوانده می‌شود. این نام احتمالاً اسمی است که بر روی یک مهر اداری دیگر(kēkanzān)  قرائت شده است (تصویر  1 ،شمارۀ 7 .) ممکن است رسم خط روی مهر اخیر بر اثر گرایش به نگارشی شکسته تر  موجب شود حرف d ،که به شکل شکسته نوشته شده است، با حرف y اشتباه گرفته شود. 

متأسفانه در دست داشتن ده ِ ها نام جغرافیایی مربوط به بخشهای شهر ری چندان  کمکی به تعیین وسعت آن نمی‌کند، زیرا حتی موفق به مشخص ساختن محل یکی از  آن بخش‌ها نیز نشده‌ایم.

 4- نام مرکز استان 

 به رغم تعداد نسبتاً قابل مالحظه‌ای از مهرهای موبدان در ناحیه‌ای که پایتخت استان ری در آن قرار داشت، تاکنون وجود چنین سازمانی مورد تأیید قرار نگرفته است. با این  همه، انتظار اینکه نام پایتخت استانی به صورت ری – شهرستان، ”پایتخت شهرستانی  ری،“ به دست آید قابل توجیه می‌بود. در نهایت، نه فقط شاهدی بر این مدعا را نیافتیم، بلکه به مهری اداری برخوردیم که نشان می‌دهد پایتخت استان ری، نه ری – شهرستان،  بلکه رام – پیروز – شهرستان نامیده میشده است. مُهری گلی که اثر مؤبد رام – پیروز– شهرستان بر آن منقوش است در پیوست تشریح و تصویر گردیده است. این واقعیت  که یک مُهر اداری آن را برملا ساخت، با آنچه طبری نقل می کند کاملاً مطابقت دارد”پیروزشاه (457 یا 459-484م) شهری در ناحیه‌ی ری بنا کرد و نام آن را رام پیروز  نهاد.“ با این همه، مشکل بتوان گفت که این شهر کانونی نوساز بود که در نزدیکی شهر  قدیمی ری بنا شده بود، چنان که طبری مطرح می‌کند، بلکه ممکن است این نام لقبی افتخاری بوده که پیروز با تحمیل آن، نام شهر ری را به همان صورتی که وجود داشت عوض کرده باشد. در هر حال، از آنجا که هر استان بیش از یک مرکز ندارد، شکی نیست  که در قرن ششم میلادی نقش مرکز استان به عهدۀ رام – پیروز – شهرستان بوده است. اصطلاح رام، صلح، بعنوان صفت بر روی مسکوکات پیروز دیده نمی‌شود، لیکن بر روی  مهر پیروز از وی به عنوان رام – شهر، ”آنکه سرزمین را در صلح نگاه می‌دارد،“ یاد  شده است. گواه اصطلاح رام – پیروز در اسم استان شهر – رام – پیروز نیز به به چشم  می‌خورد.

تصویر ۳ .پشت و روی مهرواره، از مجموعه آقای صفدری

به هر تقدیر، بی‌شک تغییر نام ری )شهرستان؟) به رام پیروز شهرستان، به فرمان  پیروزشاه بدون حکمتی نبوده است، لیکن تاکنون مأخدی که حکایت از واقعه‌ای داشته  باشد که بتواند موجب چنین تصمیمی شود به دست نیامده است. مانند شهرهای متعدد نام رام پیروز نیز بعد از دیگری که نامی افتخاری و مرتبط با پادشاهی دارند، احتمالاً عهد ساسانیان بر جای نمانده است، لیکن در تاریخ نگاری آن دوره اثری بر جای گذاشته  است که وسیله‌ی تشخیص هویت حوزۀ اداری موبدان مستقر در پایتخت استان ری است

در خاتمه می‌توان چنین استنتاج کرد که منابع دست اول حاکی از آن‌اند که نقش یا  جایگاه ری در بعضی از ادوار (بهرام دوم، نرسه، هرمز دوم، پیروز، بسطام و یزدگرد سوم( دستخوش تحولاتی شده است، لیکن منابع مذکور برای روشن ساختن چگونگی آن  تحولات وافی به مقصود نیستند

تصویر۴ .نقشهای روی مهرواره، از مجموعة آقای صفدری

ضمیمه: مهرواره‌های اداری مربوط به پایتخت استان ری این مهرواره متعلق به آقای صفدری است، با رنگ قهوه‌ای تیره و ابعاد 5760× میلیمتر. در هر دو طرف محلی که این مهرواره را به شیء مورد نظر مهر و موم کرده‌اند، ساییدگی  ایجاد شده و رد شیء را بر آن می‌توان مشاهده کرد. بر این مهرواره نقش چهار مهر  مشهود است

الف. مهر اداری به ابعاد 2323× میلیمتر که نوشتۀ زیر را در وسط آن، روی چهار خط،  می‌توان دید

l’m.۱ 

pylwc.۲

 štrdst’n.۳

 mgwh.۴ 

لبۀ مهرواره بر محور ساعت3 ،Id  و در ادامۀ آن 9 حلقه  

رام پیروز شهرستان موبد ری یعنی موبد از رام پیروز - شهرستان  ]از استان ری[

ب. بر محور ساعت 2 بر روی مهر اداری، نقش صاف به ابعاد 2323× میلیمتر 

شیر خوابیده در سمت راست، صورت رو به جلو  

نوشتۀ دور مهر به خط شکسته است، بر محور ساعت 3 تا 9 و ساعت 5 تا 6 . این نوشته از روی عکس خوانده شده و با اصل مطابقت داده نشده است. ژینیو آن را  چنین خوانده است 

 m’h’n Y ’twrd’t’n / ’pzwn, i.e. Māhān ī Ādurdādān abzūn 

ج. بر محور ساعت 12 بر روی مهر اداری اثری به ابعاد 1011× میلیمتر نقشی محدب که در قالبی جای گرفته است. در این حالت، گوزن در سمت راست  قرار می‌گیرد. بر محور ساعت 1 یک هلال وجود دارد

د. بر محور ساعت 4 اثری به ابعاد 1012× میلیمتر نقشی محدب که در قالبی جای گرفته است. قوچ در سمت راست قرار می‌گیرد


 

منابع:

 P. Huyse, Die dreisprachige Inschrift Šābuhrs I.  an der Ka‘ba-i Zardušt (ŠKZ) [Corpus Inscrip tionum Iranicarum] (London, 1999). 4. Huyse, Die dreisprachige Inschrift Šābuhrs I. an  der Ka‘ba-i Zardušt (ŠKZ), vol 1, 62; vol 2, 175- 176, Translittération, transcription et traduction.

دادههای تاریخ نگاری بعد از عصر ساسانی را  شوارتس در 1969 جمعآوری کرده است. در این زمینه  می‌توان اطلاعاتی هم در نوشتار لسترانج در 1930 پیدا  کرد. بنگرید به 

G. Le Strange, The Lands of the Eastern Caliphate  (Cambridge: Cambridge University Press, 1930). 

برای اطلاع از اینکه چرا اسم ری در این فهرست  آمده، در حالی که در لیست مناطق امپراتوری شاپور  اول از آن نامی برده نشده است، بنگرید به Ph. Gignoux, “La liste des provinces de l’Ērān  dans les inscriptions de Šābuhr et de Kirdīr,” Acta  Antiqua Academiae Scientiarum Hungaricae, 19  (1971), 83-94. 

R. Göbl, Sasanidische Numismatik (Braunsch weig, 1971), Table 3.

M. Grignaschi, “Quelques spécimens de la lit térature sassanide conservés dans les biblio thèques d’Istanbul,” Journal Asiatique, 254  (1966), 1-128, in particular 101-102; A. Tafaz zoli, “Dabīr I. In the pre-islamic Period,” Encyclo paedia Iranica, vol. 6, fasc. 5, 534-537. 

برای اطلاع بیشتر دربارۀ خانواده مهران بنگرید به P. Pourshariati, Decline and Fall of the Sasanian  Empire. The Sassanian-Parthian Confederacy  and the Arab Conquest of Iran (London and New  York: I. B. Tauris, 2008), 526-527. 

D. N. MacKenzie, “Kerdir’s Inscription,” Irani 
matic History of Rayy (New York, 1938). 13. R. N. Frye, “Sasanian Clay Sealings in the  Collection of Mohsen Foroughi,” Iranica Anti qua, 7 (1968), 118-132. 

Ph. Gignoux and R. Gyselen, Bulles et sceaux  sassanides de diverses collections [Cahier de  Studia Iranica n° 4] (Paris: Association pour  l’avancement des études iraniennes, 1987). 

Ph. Gignoux, Catalogue des sceaux, camées et  bulles sassanides de la Bibliothèque Nationale et du  Musée du Louvre (Paris: Bibliothèque Nationale,  1978), vol. 2, Les sceaux inscrits, bulles 10.1-31.

R. Gyselen, “Sources arméniennes et sources  primaires sassanides : harmonie et dissonance,” in  M. A. Amir Moezzi, J. D. Dubois, C. Jullien et F.  Jullien (eds.), Pensée grecque et sagesse d’Orient.  Hommage à M. Tardieu (Coll. Bibliothèque de  l’EPHE, 2009), 297-311, quote on 303-304. 

S. Tyler-Smith, “Coinage in the Name of  Yazdgerd III (AD 632-651) and the Arab Con quest of Iran,” The Numismatic Chronicle, 160  (2000), 135-170. 

H. Gaube, Arabosasanidische Numismatik  (Braunschweig, 1973); G. C. Miles, The Numis 
 

این برداشت ژینیو را در تفسیر شوارتس در 1969 هم  می‌توان یافت که در آنجا به وجود سرویس پست ری  اشاره شده است. بنگرید به 

P. Schwarz, Iran im Mittelalter nach den ara bischen Geographen (Leipzig, 1896-1936; Réim pression Hildesheim and New York, 1969), 573. 20. Gyselen, La géographie administrative de  

l’Empire sassanide, 142, note 1. 

این پیشنهاد در اصل کتاب نیامده است.

R. Gyselen, La géographie administrative de  l’Empire sassanide. Les témoignages sigillo graphiques [Res Orientales n° I] (Paris : Groupe  pour l’Étude de la Civilisation du Moyen-Orient,  1989), 57. 

Gyselen, La géographie administrative de  l’Empire sassanide, 57. 

Gyselen, La géographie administrative de  l’Empire sassanide, bulle 103. 

Gignoux and Gyselen, Bulles et sceaux sassa nides de diverses collections, 35, MFT 30; 62-63,  
Rika Gyselen with Touraj Daryaei, “Rayy During the Sasanian Period based on Primary Sources,” Iran Nameh, 29:2 (Summer 2014), 36-48. 

Alram and Gyselen, Sylloge Nummorum Sa sanidarum.  

حرف hwpy بر روی چند عدد از این سکهها دیده  می‌شود که تاکنون نمیتوانستیم آن را به ضرابخانهای  نسبت دهیم

Gignoux, “La liste des provinces de l’Ērān  dans les inscriptions de Šābuhr et de Kirdīr.” 

M. Alram and R. Gyselen, Sylloge Nummo rum Sasanidarum. Tome II. Ohrmazd I. – Ohr mazd II. (Paris/Berlin/Wien) [Veröffentlichun gen der numismatischen Kommission, Band 53]  (Wien: ÖAW, 2012), 37-38, fig. 13. 

Alram and Gyselen, Sylloge Nummorum Sa sanidarum, Tafel 65. 

Alram and Gyselen, Sylloge Nummorum Sa

R.Gyselen, Sasanian Seals and Sealings in  the A. Saeedi Collection [Acta Iranica 44] (Lou vain, 2007), 218; 1/135-136; 292-295: 3/54-55;  3/57-58. 

Gyselen, “Toponymes sassanides composés  avec le terme moyen-perse win(n)ārd,” Studia  Iranica (sous presse, 2014). 

W. B. Henning, “A new Parthian Inscription,”  Journal of the Royal Asiatic Society (1953), 132- 136. 

Gyselen, “Toponymes sassanides composés  avec le terme moyen-perse win(n)ārd.”

M. Nordio, Lessico dei Logogrammi Aramaici  in Medio-Persiano, Quaderni del Seminario di  Iranistica, Uralo-Altaistica e Caucasologia  dell’Università di Venezia (1980), I. 

Ph. Gignoux, “Aspects de la vie administrative  et sociale en Iran du 7ème siècle,” in R. Gyselen  (ed.), Contributions à l’histoire et la géographie  historique de l’empire sassanide [Res Orientales,  XVI] (Bures-sur-Yvette: Groupe pour l’Étude de  la Civilisation du Moyen-Orient, 2004), 37-48,  quote on 41-42. 

Gignoux, “Aspects de la vie administrative et  sociale en Iran du 7ème siècle,” 41-43. 
 

S. Cazzoli / C. G. Cereti, “Sealings fromKafir  Kala :preliminary report,” Ancient Civilizations  from Scythia to Siberia. An International Journal  of Comparative Studies in History and Archaeol 

در اینجا به اسم ری بر روی اثر مهری اشاره شده است

Schwarz, Iran im Mittelalter nach den ara bischen Geographen, 583. 

D. Akbarzadeh, C. G. Cereti and F. Sinizi,  Glyptic Antiquities from the Museum of Khoy,  Western Azerbaijan, Iran [Reports and Memoirs,  New Series, vol. VIII] (Roma: IsIAO, 2009), 72- 73, no. 110. 

 Gyselen, La géographie administrative de  l’Empire sassanide. Les témoignages sigillo graphiques, 57; note 143. 

On peut nommer : b’n’n (fig. 1, n° 6), čwšt  (Leyde, 1973), 122-123. 

P. O. Skjærvø, “The Great Seal of Pērōz,”  Studia Iranica, 32 (2003), 281-288, quote on  282-283. 

Gyselen, La géographie administrative de  l’Empire sassanide. Les témoignages sigillo graphiques, 60. 

که در کافرکال پیدا شده است. با این همه، عکسی که  نویسندگان مطلب چاپ کردهاند مشخص نمیکند که  آیا مهر مذکور اداری است یا نه

T. Nöldeke, Geschichte der Perser und Araber  zur Zeit der Sasaniden aus der Arabischen  Chronik des Tabari übersetzt und mit ausfūhrli chen Erläuterungen und Ergänzungen versehn 
 

برچسب: مهر; ساسانیان; ری
اثر یا گردآوری: ریکا گیزلن (مدیر تحقیقات دانشگاه سوربن ) و با همکاری تورج دریایی (استاد دانشگاه اروین );منبع: 2014/1393 تابستان، 2 شمارۀ، ۲۹ سال، ایراننامه   -  لینک منابع:   -  

آخرین مطالب مرتبط:

1403/01/28 23:10
در زمینه‌ی انتشار نظرات مخاطبان رعایت چند مورد ضروری است:
  • لطفاً نظرات خود را با حروف فارسی تایپ کنید.
  • «انجمن خرد» مجاز به ویرایش ادبی نظرات مخاطبان است.
  • انجمن خرد از انتشار نظراتی که حاوی مطالب کذب، توهین یا بی‌احترامی به اشخاص، قومیت‌ها، عقاید دیگران، موارد مغایر با قوانین کشور و آموزه‌های دین مبین اسلام باشد معذور است.
  • درج در قسمت هایی که با ستاره قرمز مشخص گردیده الزامی است.
  • تعداد کاراکترهای نام، ایمیل و نظر نباید به ترتیب بیش از 100، 300 و 500 بیشتر باشد . در صورت عدم رعایت متاسفانه نظر شما ثبت نخواهد گردید.
  • نظرات پس از تأیید مدیر سایت منتشر می‌شود.

نام:

پست الکترونیک:

متن نظر:

کد امنیتی:

نظرات: