محله عودلاجان و حریم مجموعه جهانی کاخ گلستان

یک کنشگر و فعال میراث فرهنگی با اشاره به تحرکات و ساخت‌وسازهایی که بدون مجوز و گاه با مجوز میراث فرهنگی در حریم کاخ گلستان، به عنوان تنها اثر ثبت جهانی شهر تهران، درحال انجام است، این پرسش را مطرح کرد چرا وزارت میراث فرهنگی، حریم حفاظتی عودلاجان غربی، تنها بافت تاریخی ثبت‌شده در تهران در محدوده ارگ تاریخی را ابلاغ نکرده و چگونه است که شهردای با مصوبات عجیب، تراکم را در این محدوده افزایش داده است؟

وحید شهاب، کنشگر و فعال میراث فرهنگی به ایسنا گفت: ساخت‌وساز پروژه «خان عالی» (مروی سنتر) که در آن اداره میراث فرهنگی استان تهران مجوز ۷ طبقه تجاری را در محدوده محله عودلاجان و حریم مجموعه جهانی کاخ گلستان صادر کرده بوده، نشان از بی‌ضابطی و ضعف شدید قوانین و مقررات حفاظت در محدوده بافت تاریخی تهران را دارد. سوداگران هرچند وقت یکبار با شروع پروژه‌هایی مخرب در بافت تاریخی تهران  به آن تعرض می‌کنند و هر بار هم پیروزمندانه، مدیریت حفاظت از میراث فرهنگی شهر تهران را به سخره می‌گیرند.

او اظهار کرد: ضابطه‌گذاری حریم‌های حفاظتی و بازنگری آنها برای حفظ آثار ملی و محوطه‌های تاریخی نقش بسیار کلیدی را ایفا می‌کنند. اما از لابه‌لای صحبت‌های مدیرکل ثبت و حریم وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کشور گزاره‌ها و عبارت‌هایی دیده می‌شود، که به نظر می‌رسد باید به شدت نسبت به آیندۀ حفاظت از میراث فرهنگی ایران به‌خصوص تهران نگران بود.

این فعال میراث فرهنگی با این تاکید که تعیین و مدیریت حرایم حفاظتی آثار تاریخی، فرآیندی راهبردی در حفاظت از میراث فرهنگی است که با تعیین محدوده‌های کالبدی، بصری و عملکردی پیرامون اثر، از آسیب‌های ناشی از مداخلات شهری، ساخت‌وساز و تغییرات کاربری جلوگیری کرده و شرایط تداوم اصالت، یکپارچگی و خوانایی اثرتاریخی را در گذر زمان تضمین می‌کند، افزود: علیرضا ایزدی، مدیرکل اداره ثبت و حریم وزارتخانه در مصاحبه ۲۳ آبان ماه ۱۴۰۴ با ایسنا بعد از خبری شدن ساخت و ساز پروژه‌های خان عالی (مروی سنتر)، و تاکید چندباره روی حساسیت و بررسی ارتفاع در حریم کاخ گلستان و حرایم میراث فرهنگی، ما را به این فکر انداخت که آیا پرونده ثبت جهانی کاخ مطالعه شده، که در ذیل خطرات تاثیرگذار بر این اثرجهانی، به تراکم و عملکرد بازار تهران اشاره شده و افزایش آلودگی هوا را در تخریب سازه بنای مجموعه موثر دانسته و افزایش تردد و فشار بازار را بسیار مضرر اعلام کرده است. آگاه باشیم که تعلل، این اثرجهانی را در فهرست آثار در خطر یونسکو قرار می دهد.

شهاب به بخش‌های دیگر گفت‌وگوی مدیرکل ثبت و حریم اشاره کرد و افزود: اعلام شده پروانه صادره در سال ۱۴۰۱ اداره کل میراث فرهنگی استان تهران مبنای عمل و آن را معتبر می‌دانند، که در آن بنای گاراژ شمس‌العماره (مورد استفاده پروژه خان عالی یا مروی سنتر) را واجدارزش تاریخی-فرهنگی و توسعه بنا را تا ارتفاع ۸ متر و ساخت طبقه منفی یک اعلام کرده است. این پرسش مطرح می‌شود که «ضابطه‌گذاری حریم کاخ گلستان و عرصه ثبتی محله عودلاجان چگونه است، که امسال اداره کل استان تهران توانسته تا سه طبقه رو و ۴ طبقه منفی برای یک مرکز تجاری مجوز صادر کند و قانون را هم نقض نکرده باشد؟» این نتیجه اهمال‌کاری و نبود شفافیت در ضابطه‌گذاری اداره کل زیرمجموعه وزارت میراث فرهنگی نیست؟

این فعال میراث فرهنگی ادامه داد: در بخش دیگر همان مصاحبه با اشاره و تاکید به تجاری بودن پهنه ساخت پروژه که در قسمت غربی عرصه ثبتی محله عودلاجان قرار دارد، این محدوده در طرح تفضیلی m۲۱۱ با عنوان «مختلط با غلبه خدمات به ویژه فرهنگی و هنری» بوده، که به این معناست حداقل باید ۳۰ درصد مسکونی در آن رعایت و تراکم را ۱۵۰ درصد در نظرگرفته شود، نظارت عالیه وزارتخانه میراث فرهنگی چگونه است که به‌راحتی شهردای با مصوبات عجیب، تراکم را به ۲۴۰ درصد رسانده است؟ چه اقدامات پیشگیرانه‌ای برای مدیریت این وضع از سوی آن وزارتخانه به عنوان متولی حفاظت از میراث ملی و جهانی ایران انجام شده است؟

شهاب در ادامه گفت: آقای محسن سعادتی، معاون پیشین میراث فرهنگی استان تهران در روز ۲۴ اسفند ۱۴۰۳ مصادف با بیستمین سالروز ثبت محله عودلاجان در فهرست آثار ملی ایران در مصاحبه با ایسنا از تصویب حریم حفاظتی عودلاجان غربی خبر داده و گفته بود که «یکی از اقدامات بسیار مهمی که برای اولین‌بار در استان تهران با حمایت وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و مدیرکل میراث فرهنگی استان تهران رقم خورد، تعیین تکلیف قوانین حفاظتی و امکان نوسازی در چارچوب حفظ ارزش‌ها و احیای بافت تاریخی در بخش غربی عودلاجان است» و براساس اظهارات ایشان، «محدوده بافت تاریخی «عودلاجان غربی» در مجاورت مجموعه ارگ تاریخی تهران بالغ بر ۴۹ هکتار است که ۳۰ اثر به صورت منفرد در آن به ثبت رسیده است. بناهای واجد ارزش تاریخی فرهنگی، معابر ارزشمند، ارزش‌های ناملموس، عناصر ارزشمند شهری مانند ساباط، سقاخانه و مسیر قنات مهرگرد بخشی از ارزش‌های این بافت تاریخی است که در طرح مذکور مورد توجه ویژه قرار گرفته است. این طرح با هدف احیای بافت‌های تاریخی مصوب و در راستای تکالیف محوله بر وزارت میراث فرهنگی و گردشگری در برنامه هفتم توسعه کشور و اجرایی کردن ماده ۲ و ۳ «قانون حمایت از مرمت و احیای بافت‌های تاریخی ـ فرهنگی» تدوین شده است. ‌ محدوده بافت تاریخی عودلاجان به شماره ۱۵۳۸۱ در تاریخ ۱۳۸۴/۱۲/۲۴ در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده و به عنوان یکی از کهن‌ترین و ارزشمندترین بافت‌های تاریخی تهران، دارای ۱۴۹ هکتار عرصه و حدود ۵۱۰۰ پلاک ثبتی است. این بافت مجموعه‌ای از دو محله شاخص امام‌زاده یحیی و پامنار را دربر می‌گیرد.» مطابق قانون، ثبت یک بافت تاریخی در فهرست آثار ملی به معنای آن است که تمامیت بافت ـ اعم از بناها، فضاها، گذرها و حتی زمین‌های خالی ـ مشمول ضوابط و مقررات آثار ثبت ملی بوده و تحت حفاظت قانونی قرار دارد.

او افزود: با این حال، پیگیری‌های متعدد نشان می‌دهد که پس از گذشت ۹ ماه و تصویب ضابطه توسط اعضای شورای حریم کشور، این حریم حفاظتی توسط وزارت میراث فرهنگی ابلاغ نشده است. این در حالی است که بر اساس دستورالعمل اجرایی تعیین حریم، «حداکثر پس از ۱۰ روز کاری از تصویب در شورای حریم کشور می‌بایست حریم توسط وزارت ابلاغ شود» و همچنین در همین بند تأکید شده است که «از زمان تصویب در شورای حریم کشور تا زمان ابلاغ توسط وزارت، استان مجاز به پاسخگویی به هیچ‌گونه استعلامی نیست.»

این کنشگر و فعال میراث فرهنگی گفت: اداره کل میراث فرهنگی استان تهران بدون توجه به قوانین محرز، در آبان ماه برای پروژه خان عالی(مروی سنتر) مجوز ۷ طبقه (۳رو، ۴منفی) صادر کرده است. البته پاسخگویی به استعلامات فراتر از یک مورد است. به عنوان نمونه پلاک موسوم به مهمانسرای اروندرود به آدرس خیابان ناصرخسرو، کوچه خدابنده‌لو، کوچه نقیب‌سادات، پلاک ۴۱ با وجود اینکه در قسمت غربی بافت ثبت ملی عودلاجان واقع شده، اما مالک بدون هیچ مشکلی پیش از استعلام از اداره کل میراث استان تهران، به تخریب و مسطح کردن پلاک اقدام کرده و اداره کل میراث فرهنگی استان تهران هم بدون توجه به این موضوع در نامه‌ای به مورخ ۱۴۰۴/۰۵/۲۲ خطاب به شهرداری منطقه ۱۲ ساخت تا ارتفاع ۱۰ متر در پلاک مذکور را بلامانع اعلام کرده است. اقدامی غیرقابل جبران و تخلف در بافت تاریخی تهران درحال انجام است، که آن را در سراشیبی سقوط قرار می‌دهد. اداره کل استان تهران، آیا برای سایر پلاک‌های بافت تاریخی عودلاجان هم ۷ طبقه مجوز ساخت صادر می‌کند؟ اداره کل ثبت و حریم وزارت میراث فرهنگی، که مسئولیت قانونی و حیاتی حفاظت از آثار ملی کشور را دارد، آیا از موضوع این مجوزها اطلاع دارد؟ چرا حریم عودلاجان غربی ابلاغ نمی‌شود؟

شهاب ادامه داد: آقای ایزدی در مصاحبه‌ای که با ایسنا داشت گفته بودند تعداد طبقات براساس ضوابط داده شده و هنوز تخلفی در پروژه خان عالی(مروی سنتر) صورت نگرفته است. این پرسش مطرح می‌شود، که آیا مسئولیت این اداره کل همچون ماده ۱۰۰ شهرداری است که وقتی بنایی با ضابطه غیر معمول ساخته شد هزینه خلاف بگیرید و بروند، یا اینکه مسئول حفاظت از میراث و هویت این شهر پیش از وقوع، و از همه مهمتر، ضابطه‌گذاری برای پیشگیری از چنین فاجعه‌هایی هستید؟ و نکته آخر آنکه، اگر ضابطه‌ای وجود دارد، ظاهرا به نفع سوداگران و به ضرر مردم بافت تاریخی است، و بهتر است فقط بگویم هرچه بگندد، نمکش می‌زند وای به روزی که بگندد نمک...