سیاستهای ترامپ جایگاه دلار را تضعیف خواهد کرد

دلار بعنوان یک پول جهانی منافع بسیاری برای ایالات متحده آمریکا داشته و خواهد داشت اما این منافع از دو سو در حال کاهش است. با ورود پول‌های جهانی رقیب به ویژه یورو و رن‌مین‌بی (پول چین، یوان) از یک سو و جنگهای تجاری نادرست رئیس جمهور آمریکا و تحریم‌های ضد ایرانی او از سوی دیگر پیش بینی می‌شود که روند واگرایی جهانی از دلار شدت یابد و منافع آمریکا رو به کاهش نهد.

نیویورک - برگردیم به گفته مشهور وزیر دارائی وقت فرانسه، والرى جیسگار دو استاینگ Valery Giscard d'Estaing در سال ۱۹۶۵، که گفته بود ایالات متحده از نقشی که دلار بعنوان مهمترین پول ذخیره جهان دارد "امتیاز سرسام آوری" بچنگ می‌آورد. این امتیاز با برخاستن یورو و رن‌مین‌بی چین بعنوان پول‌های ذخیره رقیب در حال کاهش است. اکنون جنگ نادرست رئیس جمهور آمریکا علیه چین و تحریم های ضد ایرانی او دور شدن از دلار را سرعت خواهد بخشید.

اما هنوز، دلار از نظر تأمین وظایف پولی برای مبادلات بین المللی پیشتاز همه‌ی پول‌های دیگر است. دلار برای تجارت بین الملل مهمترین واحد محاسبه است. برای تسویه معاملات بین‌المللی اصلی ترین ارز واسطه می‌باشد و نیز عمده ترین ذخیره ارزش برای بانک‌های مرکزی جهان است فدرال رزرو به عنوان آخرين ملجأ وام دهنده جهانی عمل می‌کند. بالاخره دلار بعنوان اصلی ترین پول برای تأمین مالی بین المللی بیشترین ارزش را در وام گیری‌های برون مرزی تجاری و دولتی دارد.

در هر یک از زمینه‌ها فوق آمریکا بسیار بیش از توان اقتصادی خود درگیر اقتصاد جهانی است. هم اکنون تولید امريكا حدود 22% تولید جهانی به قیمت بازار و حدود 15% توليد جهان برحسب قدرت برابری خرید است. در حالی که نصف و یا حتی بیش از نصف خريدها، ذخاير، تسويه‌ها، نقدینگی و تأمین مالی بین کشورها، به صورت دلار انجام می‌شود. مهمترین رقیب دلار، یورو است و یوان چین با فاصله زیادی در جایگاه بعدی قرار دارد.

ایالات متحده آمریکا، از نقش کلیدی پولی دلار، سه فایده اقتصادی مهم بدست می‌آورد. اولین فایده این است که می‌تواند از خارج بصورت دلاری وام بگیرد. وقتی که دولتی به پول خارجی وام می‌گیرد، اگر از عهده بازپرداخت آن برنیاید، ورشکست می‌شود اما این برای آمریکا که به پول کشور خود وام می‌گیرد اتفاق نمی‌افتد و این همان کیمیاگری پول جهانی است. نقش بین المللی دلار به خزانه‌داری آمریکا این امکان را می‌دهد که نقدینگی بیشتری را با نرخ بهره کمتری وام بگیرد.

مزیت دیگر دلار جهانی شده، برای آمریکا در بانکداری تجاری است: ایالات متحده و یا اگر دقیق‌تر گفته شود وال‌استریت، با فروش خدمات بانکی به بقیه جهان، درآمد سرشاری بچنگ می‌آورد. و سومین نفع ایالات متحده در کنترل نظارتی است: ایالات متحده بصورت مستقیم و یا با مشارکت دیگر کشورها اداره مهترین سیستم تسویه پولی جهان را بعهده دارد، از این طریق وجوه مربوط به تروریسم، مواد مخدر، فروش غیر قانونی اسلحه، فرار مالیاتی و سایر فعالیت‌های غیر قانونی را زیر نظر دارد و محدود می‌کند.

ولی این منافع آمریکا مشروط است، مشروط به ارائه خدمات پولی با کیفیت بالا به مشتریان جهانی است. پذیرش و رواج گسترده جهانی دلار به سبب آنست که این پول، راحت‌ترین کم هزینه‌ترین و مطمئن‌ترین واحد محاسبه، وسيله مبادله و ذخیره ارزش‌هاست اما این موقعیت برتر خدشه ناپذیر نیست. کمی و کاستی در ارائه خدمات فوق خواهندگان دلار را به سوی دیگر رقبای جهانی هدایت خواهد کرد و بتدریج سبب تقویت نقش پولی آنان در جهان خواهد شد. نگاهی به گذشته نشان می‌دهد که مدتهاست عملکرد مدیریت پولی امریکا غیر متعادل و نامطلوب شده است، و افزون بر آن در سال‌های اخیر سوء اداره ترامپ مزید بر علت شده است. ادامه این روند می‌تواند به پایان برتری دلار شتاب بخشد.

مدیریت بد مالی و پولی آمریکا در اواخر دهه ۱۹۶۰، منجر به فروپاشی سیستم نرخ ارز وابسته به دلار برتون وودز در اگوست ۱۹۷۱ شد. در آن تاریخ پرزیدنت ریچارد نیکسون حق بانک‌های مرکزی خارجی را برای تبدیل دلارهای خود به طلا بطور یکجانبه لغو کرد. فروپاشی سیستم متکی به دلار قابل تبدیل یک دهه تورم بالا در آمریکا و اروپا را بدنبال داشت، و بعداً در اوائل دهه ۱۹۸۰، ایالات متحده شاهد کاهش شدید و خسارتبار سطح عمومی قیمت‌ها شد. این آشفتگی‌های دلار عامل اصلی تشویق اتحادیه اروپا برای قدم گذاشتن در راه یکسان سازی پولی در ۱۹۹۳ شد، و سرانجام از سال ۱۹۹۹ یورو بعنوان رقیبی تازه نفس وارد بازارهای مالی جهان شد.

در همین راستا باید از برخورد بد آمریکا با بحران مالی ۱۹۹۷ آسیا، یاد کرد. این بحران چین را متقاعد کرد تا در راه بین المللی کردن یوان گام بردارد. بحران مالی جهانی در ۲۰۰۸ که از وال استریت شروع شد و به سرعت به صورت کمبود نقدینگی میان‌بانکی در سراسر جهان گسترش یافت، هشداری دوباره‌ای بود برای جهان که از دلار دور شوند و رو به سوی پول‌های رقیب بیآورند. اکنون، جنگ‌های تجاری نامشروع ترامپ و سیاست‌های تحریمی او به یقین روند دوری از دلار را تشدید خواهد کرد. درست مثل برگزیت که بتدریج از اهمیت نسبی بازار مالی انگلیس یعنى سيتى لندن خواهد کاست. شعار "امريكا مقدم برهمه" و سیاست‌های تجاری و مالی ترامپ نقش دلار را و نقش نیویورک را به عنوان مرکز مالی جهان تضعیف خواهد کرد.

ماجراجویانه‌ترین و نسنجیده‌ترین سیاست‌های اقتصاد بین‌الملل ترامپ گسترش جنگ تجاری با چین و برقراری مجدد تحریم‌ها علیه ایران است. هدف جنگ تجاری ناپخته و نامنسجم دستگاه اداری ترامپ متوقف کردن رشد اقتصادی چین از طریق فروکاستن صادرات چین و کاهش دسترس او به تکنولوژی غرب است. گرچه در کوتاه مدت سدهای تعرفه‌ای و غیر تعرفه‌ای ایالات متحده اختلالی در رشد چین پدید می‌آورد، اما قطعاً در بلند مدت در روند صعودی رشد او تغییری بوجود نخواهد آمد. به احتمال زیاد این سیاست‌های آمریکا سبب تقویت اراده چین برای رهایی از ادامه اتکاء به سیستم مالی آمریکا و تجارت با او خواهد شد، و مقامات چینی را در جهت تقویت توان نظامی، سرمایه‌گذاریهای سنگین در تکنولوژی‌های بسیار پیشرفته، و خلق سیستم پرداخت‌های جهانی یوان-پایه بعنوان جانشینی برای دلار، هدایت خواهد کرد.

خروج ترامپ از توافق اتمی ۲۰۱۵ با ایران و برقراری مجدد تحريم‌ها عليه جمهوری اسلامی ایران می‌تواند در تضعيف نقش بین المللی دلار مؤثر باشد. تحریم ایران دقیقاً برخلاف سیاست‌های پذیرفته شده جهانی در روابط بین‌المللی است. شورای امنیت سازمان ملل متحد به اتفاق آرا از توافق اتمی و برقراری روابط اقتصادی با ایران حمایت کرده است. اکنون سایر کشورها، تحت رهبری چین و یا اتحادیه اروپا، فعالانه دنبال راه‌هایی برای احتراز از تحریم‌های آمریکا علیه ایران هستند و بصورت چشم‌گیری سیستم پرداخت‌های دلاری را نادیده می‌گیرند.

مثلاً، وزیر امور خارجه آلمان، هي‌كو ماس، اخیراً عنوان کرد: منافع آلمان حکم می‌کند که دست به تأسیس سیستم پرداخت‌های اروپایی مستقل از آمریکا بزند بعقیده او "برای تحکیم استقلال اروپا ایجاد کانال‌های پرداخت مستقل از ایالات متحده، صندوق بین‌المللی پول اروپایی و سیستم سویفت مستقل اجتناب ناپذیرست. (سویفت سازمانی است که اداره سیستم انتقال پیاهای مالی بین بانکهای جهان را بعهده دارد.)

رهبران تجاری آمریکا تا این مقطع زمانی با ترامپ همسو هستند، چون ترامپ با کاهش مالیات شرکت‌ها و مقررات زدایی، منافع زیادی نصیب آنان کرده است. علیرغم کسر بودجه فزاینده دولت، چون کاهش مالیات سبب افزایش مصرف و افزایش نرخ بهره سبب جذب سرمایه‌ها به آمریکا شده، دلار همچنان قوی باقی مانده است. اما پس از گذشت چند سالی، سیاست‌های مالی ولخرجانه ترامپ و سیاست‌های غیر محتاطانه تجاری و تحریمی او باعث تضعيف اقتصاد آمریکا و نقش دلار در تأمین مالی جهانی خواهد شد. بنابراین دور نیست روزی که فعالان تجاری و دولت‌های دنیا برای گردش اوراق یوان خود ترجیح دهند بجای اینکه سر بسوی وال استریت نهند، راهی شانگهای شوند.

1-  Jeffrey D. Sachs, Professor of Sustainable Development and Professor of Health Policy and Management at Columbia University, is Director of Columbia's Center for Sustainable Development and of the UN Sustainable Development Solutions Network. His books include The End of Poverty, Common Wealth, The Age of Sustainable Development, and, most recently, Building the New American Economy