ابوالوفا محمد بن محمد بن یحیی بن اسمعیل بن العباس البوزجانی یا بوژگانی (۳۸۷-۳۲۸ قمری و 997 – 939 میلادی) از بوزجان نیشابور (بوژگان، حومه شهر تربت جام امروزی) است. وی تحصیلات ریاضی خود را در نیشابور نزد عم و خال خود انجام داد و در بیست سالگی به عراق رفت و در آنجا تألیفات مهم خود پرداخت. وی از مترجمان مشهور کتب ریاضی از یونانی به عربی و از جمله مؤلفان بزرگ عهد خودست وتخصص او بیشتر در هندسه و نجوم بود و درین هردو علم در معاصران خود اثر بسیار داشت. ابوالوفا کتب متعدد و متنوعی در ریاضیات تألیف کرده و آثار برخی از ریاضی دانان قدیم را مانند ذیوفنطس، یونانی اسکندرانی و ابرخس (هیپارکوس به یونانی: Hipparchus) و بطلمیوس و خوارزمی شرح و تفسیر کرده است. از جمله آثار موجود او: کتاب المجسطی شامل هفت جزء. کتاب فی مایحتاج الیه الکتاب و القتال من علم الحاب . کتاب الکامل. - کتاب الهندسة.

ابوالوفا بزرگ‌ترين منجمي بود كه در خدمت شرف‌الدوله (1) به سر مي‌برد، او اعتلاي مثلثات را به صورتي استادانه ادامه داد. اعتبار ابوالوفا بيشتر مرهون كارهاي رياضي اوست‌، تا فعاليت‌ نجومي‌اش‌، ولي در آن روزگار مثلثات را شعبه‌اي از نجوم‌ مي‌شمردند.

ابوالوفا در توسعه‌ٴ مثلثات سهم چشم‌گيري داشت‌. شايد او نخستين كسي بود كه قضيه‌ٴ مربوط به جيب‌ها را در مورد مثلث‌هاي كروي تعميم داد. روش تازه‌اي براي تهيه‌ٴ جداولي از جيب‌ها ترتيب داد، جيب'30 را درست تا مرتبه‌ٴ هشتم اعشاري به دست آورد.

ابوالوفا واضع اتحاد مثلثاتی بود:

وی هم‌چنین قانون سینوس‌ها را برای مثلثات کروی کشف کرد:

راجع به تانژانت‌ها تحقيق مخصوصي كرد؛ جدولي از تانژانت‌ها را محاسبه كرد؛ و قطر ظل و قطر ظل تمام‌ را معرفي كرد.

کاربرد این قضیه در حالت‌های مختلف بسیار دست و پاگیر است. بوزجانی با غنی‌تر ساختن ابزار مثلثات کروی، حل مسائل آنها را راحت‌تر کرد. وی قضیهی تانژانت‌ها را در حل مثلث قائم‌الزاویه کروی بکار بست و تقدم در اثبات را بیرونی به وی نسبت داده است. یکی از اولین اثبات‌های قضیه کلی سینوس‌ها برای حل مثلث‌های غیر قائم الزاویه، توسط بوزجانی ابداع گردید.

وی مسائل لاینحل هندسه کلاسیک را حل کرد و تحقیقاتی در اصول ترسیمات هندسی نمود که تا امروز هنوز کسی موفق به ارائه راه حل دیگری نشده‌است و از این حیث مسئله ابوالوفا در جهان مشهور است و اولین کسی است که مطالعات دقیقی درباره کره ماه انجام داد.

کارهای وی در زمینه هندسه کروی با کاربرد در نجوم کروی شگرف بوده‌است.

• برای تجلیل از ابوالوفا بوژگانی (بوزجانی)، دهانه یکی از آتشفشانهای ماه بنام او نام‌گذاری شده است.
• در سال ۱۳۷۸ همایشی بین‌المللی به منظور شناخت بیشتر وی و خدمات و آثارش در محل تولدش، تربت جام برگزار گردید.
• در سال ۱۳۹۴ خورشیدی، موتور جستجوی گوگل، هزار و هفتاد و پنجمین سالروز تولد بوژگانی (بوزجانی) را با تغییر آرم خود و گذاشتن تصویری جدید و قرار دادن علامت های هندسی و ریاضی گرامی داشت.

1. شرف‌الدوله ابوالفوارس شيرزيد، سلطان آل بويه‌، فرمان‌رواي ايران جنوبي و عراق از 982 تا  989 میلادی ( 361 تا 369 قمری)، پسر عضدالدوله  در قصر خويش در بغداد براي رصد كردن كواكب سبعه‌ رصدخانه‌اي ساخت‌. كار رصد در 988 میلادی (368 قمری) تحت سرپرستي كوهي در آنجا صورت گرفت‌. از ديگر همكاران رصد مي‌توان از صاغاني‌، احتمالاً او ابزارها را مي‌ساخت‌)؛ ابو اسحاق‌ ابراهيم بن هلال‌؛ ابوالوفا؛ ابوالحسن محمدسامري؛ ابوالحسن مغربي نام برد. 

منابع:

جرج سارتن، مقدمه‌ای بر تاریخ علم، جلد اول از هومر تا عمر خیام

تاریخ ادبیات در ایران، ذبیح اله صفا، جلد اول