چنانکه گفتیم، میانِ ترجمههای ابن مقفع که مترجمی نامی از پهلوی به عربی بوده، اسمِ آییننامه نیز آمده است.(۱)ولی این ترجمه به سرنوشتِ ترجمهی خداینامه که از همان نویسنده بوده گرفتار میشود، یعنی هیچیک از این دو کتاب بهدستِ ما نمیرسد؛ فقط قطعاتی از هر دو کتاب در عیونالاخبارِ ابن قتیبه، از مؤلفانِ متأخر باقی مانده است. این کتاب که مجموعهای از منتخباتِ ابن قتیبه و عبارت از ده کتاب است، بهدستِ ما رسیده است و کارل بروکلمان آن را از روی دو نسخهی خطی چاپ کرده است: یکی نسخهی کامل متعلق به مدرسهی کوپراوغلو در استانبول و دیگری نسخهی متعلق به موزهی فرهنگستانِ علومِ آسیایی که عبارت از دو کتاب است.
از ده کتابِ این مجموعه که دربارهی موضوعهای مختلف بحث میکند،(۲)کتابِ دوم به مسائلِ جنگی تخصیص داده شده است و ضمناً اقتباسهایی از ترجمهها دارد که ضمنِ آن نقلقولهایی از ابن مقفع نیز آمده است. قبل از آنکه نسخهی بروکلمان از چاپ بیرون بیاید، بارون روزن(۳)قسمتهایی از دو کتابِ اولِ عیون الاخبار را از روی نسخهی خطیِ سنت پیترزبورگ که قطعاتی قدیمیتر از تألیفاتِ ترجمه شده در آن محفوظ مانده، منتشر ساخت؛ در میانِ این قسمتها به کتابِ آییننامه نیز اشاره شده است. یک اقتباس از این کتاب که قطعهای از رسالهی جنگی است و در فصلِ اولِ کتابِ دومِ عیون الاخبار درج شده و شاملِ دستورهای گوناگونِ جنگی است، توجهِ ما را جلب میکند(۱۳۹/۲_۱۴۳). این قطعه که بهوسیلهی ابن مقفع از آییننامه نقل شده، ترجمهی یک رسالهی جنگیِ ساسانی را در اختیارِ ما میگذارد و ما را با شیوهها و سنتهای فنونِ جنگیِ ایرانیان آشنا میکند. قبل از اینکه ما به ترجمه و تحلیلِ این متن بپردازیم، لازم میدانیم مختصری دربارهی نکاتِ کلیِ مربوط به موضوع بحث کنیم... .(ص ۳۳)
پینوشت:
۱. مقایسه شود با:
Th. Nöldeke, Geschichte der perser and araber zur Zeit der sasaniden aus der arabischen Chronik das Tabari übersetzt, Leiden 1879, XXI anm. 2.
۲. فهرست را در جلدِ اول، صص ۱۲_۱۵ ملاحظه کنید.
3. Baron V. Rosen, Zur arabischen Literaturgeschichte der älteren Zeit I. Ibn Quteiba: Kitab Ujon al akhbar, Bulletin de l'Académie impériale des sciences de St. Petersbourg, vol. 27, 1881, 55_78.
راجع به کتابِ آیین ۷۵_۷۶ و یا: Melanges Asiatipues VIII, 1880, 745_779. و همچنین دربارهی کتابِ آیین، ۷۵۵_۷۷۷.
