اکتشاف یک میدان عظیم نفتی با ظرفیت اثبات شده ۵۳ میلیارد بشکه در خوزستان، جایگاه ایران را به لحاظ مالکیت ذخایر درجای نفت خام در دنیا، یک پله ارتقا می‌دهد. به این ترتیب، کشورمان رتبه سوم جهانی را در ذخایر نفتی کسب خواهد کرد. حسن روحانی، رئیس‌جمهوری ایران روز گذشته با اعلام خبر این اکتشاف، درآمد حاصل از افزایش ضریب بازیافت یک درصدی این میدان نفتی را ۳۲ میلیارد دلار در سال اعلام کرد. جزئیات بیشتر از اکتشاف تازه شرکت ملی نفت ایران که وسعت آن معادل ۴۲ درصد مساحت دریاچه ارومیه است، امروز توسط بیژن زنگنه، وزیر نفت اعلام می‌شود. به احتمال قوی یکی از مواردی که زنگنه در مورد این میدان عظیم توضیح خواهد داد، چگونگی استحصال نفت و فروش آن به ویژه در دوره تحریم است. در کنار تحریم‌های غرب، همواره برخی مخالفت‌های داخلی نیز مانعی بر سر راه ورود سرمایه و تکنولوژی روز دنیا به صنعت نفت ایران بوده؛ موضوعی که روز گذشته از سوی رئیس‌جمهور نیز مورد اشاره قرار گرفت. با فرض هدف صادرات نفت سه میلیون بشکه در روز، سالانه یک میلیارد بشکه نیاز است که کشف این میدان بزرگ نفتی می‌تواند برای سال‌ها تحقق این قبیل هدف‌‌گذاری‌ها را پشتیبانی کند.
سورپرایز نفتی ایران
کشف یک میدان نفتی جدید در استان خوزستان، رتبه ایران را در فهرست کشورها بر پایه ذخایر نفتی اثبات شده، ارتقا داد. روز گذشته حسن روحانی، رئیس‌جمهوری ایران که در اجتماع مردم یزد سخنرانی می‌کرد از کشف یک میدان نفتی جدید در حدفاصل بستان تا امیدیه (استان خوزستان) خبر داد. روحانی حجم ذخایر نفت درجای این میدان را بالغ بر ۵۳ میلیارد بشکه اعلام کرد. این خبر به سرعت به تیتر رسانه‌های بین‌المللی تبدیل شد تا آنجا که بر خبر عرضه اولیه آرامکو که همچنان دغدغه رسانه‌های بین‌المللی بود، سایه انداخت. با افزوده شدن این میزان به ذخایر درجای نفت خام کشور، ایران از جایگاه چهارم بزرگترین دارنده ذخایر درجای نفت خام یک رتبه بالاتر رفت و با کنار زدن کانادا- پس از بازنگری در آمارها- در جایگاه سوم این لیست قرار گرفت. با وجود این افزایش رتبه، به نظر می‌رسد چالش‌هایی بر سر تولیدی شدن بخشی از این ذخایر عظیم وجود داشته باشد. صنعت نفت ایران دهه‌هاست با مشکلاتی مانند بدبینی داخلی به جذب سرمایه‌گذاران و شرکت‌های بین‌المللی نفتی مواجه است، موضوعی که روز گذشته روحانی نیز به آن اشاره کرد. به این بدبینی باید وجود تفکرات سنتی از قبیل «حفظ ذخایر نفت خام و جلوگیری از آنچه خام‌فروشی عنوان می‌شود» را نیز اضافه کرد. چنین تفکراتی در کنار مشکلاتی مانند جنگ تحمیلی و تحریم‌های غرب بعد از انقلاب اسلامی، تا حد زیادی علل روند نزولی تولید نفت ایران نسبت به ذخایر اثبات شده را رقم زده‌اند. تولید روزانه نفت ایران پیش از انقلاب اسلامی ایران، به رکورد حدود۶ میلیون بشکه در روز دست یافته بود و چند سال پس از انقلاب نیز در این محدوده حفظ شد اما به مرور به دلایل یاد شده وارد روند نزولی شد. با این حال کارشناسان عقیده دارند واقعیت امروز دنیای نفت نشان می‌دهد عمر تفکراتی که بر حفظ ذخایر نفتی تاکید دارند به پایان رسیده زیرا با ظهور انرژی‌های پاک و چشم‌اندازی که از ضعیف شدن رشد تقاضا حکایت دارد، به احتمال قوی نفت در سال‌های آینده ارزشی مانند قبل نخواهد داشت. بنابراین برداشت حداکثری از منابع نفتی و تبدیل درآمدهای آن به صنایع غیرنفتی، هدفی است که حالا بسیاری از کشورهای تولیدکننده نفت پیگیر آن هستند.به گفته رئیس‌جمهوری در سخنرانی روز گذشته، «کارکنان شرکت ملی نفت ایران در بخش اکتشاف پس از چند سال تلاش به‌ویژه از سال ۹۵ تا کنون، به یک میدان جدید نفتی بزرگ دست یافته‌اند که من این خبر را به محضر ملت ایران اعلام می‌کنم.» اما کشف این میدان نفتی عظیم که هنوز نامی برای آن اعلام نشده، برای صنعت نفت و اقتصاد ایران به چه معناست؟ در این گزارش تلاش شده به این سوالات پاسخ داده شود هرچند اطلاعات بیشتر و دقیق‌تر در رابطه با این کشف تازه، امروز (۲۰ آبان) از سوی وزیر نفت ایران به خبرنگاران ارائه می‌شود.
ارتقای یک پله‌ای رتبه ایران
براساس بررسی آماری بی‌پی از وضعیت ذخایر درجای نفت خام در سال ۲۰۱۸، ونزوئلا با ۳/ ۳۰۳ میلیارد بشکه ذخایر درجای نفت خام، ۵/ ۱۷ درصد از کل منابع نفتی دنیا را در اختیار دارد که بیشترین سهم در میان تمام کشورهای نفت‌خیز به شمار می‌رود.عربستان سعودی با داشتن ۷/ ۲۹۷ میلیارد بشکه ذخایر نفت خام اثبات شده که ۲/ ۱۷ درصد از کل ذخایر نفت خام دنیا را تشکیل می‌دهد، رتبه دوم را به خود اختصاص داده است. ایران تا پیش از کشف میدان نفتی جدید در خوزستان، ۶/ ۱۵۵ میلیارد بشکه ذخایر اثبات شده نفت خام را در اختیار داشت که برابر با ۹ درصد از کل این ذخایر در سراسر دنیا بود. اما حالا با افزوده شدن ۵۳ میلیارد بشکه دیگر به این ذخایر اثبات شده، مجموع آن به ۶/ ۲۰۸ میلیارد بشکه و سهم ایران به حدود ۱۲درصد رسیده است.به این ترتیب حالا کانادا با ۸/ ۱۶۷ میلیارد بشکه ذخایر اثبات شده نفت خام، یک رتبه نزول پیدا کرده و پس از ایران در جایگاه چهارم بزرگترین کشورهای دارای ذخایر نفت خام قرار می‌گیرد.
یک جهش ۳۰ درصدی در ذخایر نفت
طبق گفته روحانی، میدان نفتی تازه کشف شده از «بستان» آغاز می‌شود و تا نزدیکی «امیدیه» ادامه پیدا می‌کند. منطقه بستان در غرب کشور، با عراق هم‌مرز است و آنطور که رئیس‌جمهوری اعلام کرده این میدان نفتی از این منطقه آغاز شده و با عبور از کل استان، به امیدیه در شرق خوزستان می‌رسد. وسعت این میدان نفتی که ذخایر اثبات شده آنکه ۵۳ میلیارد بشکه عنوان شده؛ ۲۴۰۰ کیلومتر مربع و ضخامت آن نیز ۸۰ متر اعلام شده است. ذخایر اثبات شده نفت خام به معنای ذخایری است که قابلیت برداشت و استحصال دارند. بزرگترین میدان نفتی ایران «میدان نفتی اهواز» با ذخیره درجای بیش از ۶۵ میلیارد بشکه است. میدان نفتی گچساران تا پیش از کشف اخیر، با ذخیره درجای ۹/ ۵۲ میلیارد بشکه به‌عنوان دومین میدان نفتی بزرگ کشور شناخته می‌شد که حالا جای خود را به میدان نفتی تازه کشف شده می‌دهد. میدان‌های نفتی آزادگان و آغاجاری به ترتیب از دیگر بزرگترین میدان‌های نفتی کشور هستند. با کشف این میدان نفتی عظیم، میزان ذخایر نفتی اثبات شده ایران بیش از ۳۰ درصد افزایش پیدا کرده و در انتظار تولید قرار می‌گیرد.
چالش تولید
آنطور که روحانی روز گذشته در جمع مردم یزد اعلام کرد «موضوع مهم در این میدان بزرگ نفتی ضریب بازیافت است و اینکه از ۵۳ میلیارد بشکه نفت چه مقدار می‌توان استحصال کرد و به فروش رساند.» او در ادامه گفت: تنها یک درصد افزایش ضریب بازیافت از این میدان نفتی، ۳۲ میلیارد دلار بر درآمدهای کشور می‌افزاید. اگر ضریب بازیافت از این میدان نفتی ۱۰ درصد باشد، این به معنای ۳۲۰ میلیارد دلار درآمد است و چنانچه ضریب بیشتر باشد درآمد بیشتری نیز به‌دست می‌آوریم. این اعداد و ارقام در شرایطی مطرح می‌شوند که به دلایل مختلف، تولید نفت ایران با ذخایر درجایی که در کشور وجود دارد؛ تناسب ندارد. سهم ایران از ذخایر درجای نفت دنیا ۹درصد و از کل نفت و میعانات گازی تولید شده در جهان تنها ۵درصد است. این عدم تناسب به ویژه در دهه‌های اخیر و با تشدید تحریم‌های نفتی غرب علیه ایران، شدیدتر نیز شده است.اما درحالی‌که تحریم‌ها یکی از موانع توسعه تولید نفت در ایران بوده‌اند، در برهه‌هایی که فشار محدودیت‌های غرب نیز وجود نداشته برخی محدودیت‌های داخلی از جمله تفکرات سنتی یا بدبینی به ورود سرمایه‌گذاران خارجی به کشور بوده که مانع ورود سرمایه و تکنولوژی روز دنیا به میادین نفتی ایران شده است.
این نکته روز گذشته از سوی رئیس‌جمهوری نیز مورد اشاره قرار گرفت. روحانی در این زمینه گفت: آنهایی که در دو، سه سال اخیر مرتب مطرح می‌کنند که شرکت‌ها و فناوری‌های خارجی نباید وارد کشور شوند، باید نسبت به این موضوع پاسخگو باشند. اشاره رئیس‌جمهوری به دوران برجام بود. پس از توافق بین‌المللی برجام میان ایران و پنج قدرت جهانی در اواخر ۲۰۱۵ که منجر به لغو تحریم‌های نفتی کشور شد؛ امید فراوانی برای ورود شرکت‌های بین‌المللی نفتی به ایران به وجود آمد. در این راستا وزارت نفت با به روز کردن قراردادهای بیع متقابل و جذاب‌تر کردن آنها و معرفی «قراردادهای جدید نفتی»، گام‌هایی در راستای جلب مشارکت شرکت‌های بزرگ بین‌المللی برداشت. با این حال مخالفت‌های بی‌شمار در داخل کشور و جنجال‌هایی که بر سر تصویب مدل جدید قراردادهای نفتی شد، بیش از یک سال بهره‌برداری از آن را به تاخیر انداخت. این وقت‌کشی در حالی بزرگترین مانع ورود شرکت‌های بین‌المللی به صنعت نفت ایران بود که تنها یک قرارداد با توتال فرانسه بر سر توسعه فاز ۱۱ پارس جنوبی بر اساس مدل جدید قراردادهای نفتی منعقد شد. این قرارداد اما با خروج یکجانبه دونالد ترامپ از توافق بین‌المللی برجام، ناکام ماند. کارشناسان عقیده دارند چنانچه قراردادهای بیشتری با شرکت‌های بین‌المللی در زمینه نفت و گاز کشور منعقد و سرمایه‌گذاری آنها بیشتر می‌شد؛ حتی با وجود تحریم‌ها، خروج آنها از ایران دشوارتر یا تبدیل به مانعی برای خروج آمریکا از توافق بین‌المللی برجام می‌شد.