نارین قلعه در واقع ارگ حکومتی شهر تاریخی میبد یزد است که در پشته‌ای طبیعی با ارتفاع بیش از ۲۵ متر همچنان از دوره ساسانیان استوار باقی مانده است. از فراز قلعه، چشم‌انداز تاریخی و طبیعی شهر با مجموعه‌های به‌هم پیوسته‌ای از ساخت و سازهای خشت و گلی و باغات درهم‌تنیده پیداست. بیرونه‌ها نیز شامل مسیرهای ارتباطی برای تعامل شهر با محلات بیرونی و دیگر آبادی‌های پیرامون، مزرعه‌ها و باغ‌ها، گورستان و محلی برای کاروانیان بوده است. این قلعه به لحاظ ساختار دفاعی با پنج حصار و دربند از ساختار پیچیده و منحصر به فردی بنا شده است که تقریبا نفوذ دشمن به داخل قلعه را غیر ممکن می‌ساخته است.
تاریخچه نارین قلعه میبد یزد
شهرستان میبد، که یکی از قدیمی‌ترین شهرهای ایران و استان یزد به شمار می‌آید، از قدمتی چندین هزارساله برخوردار است. این شهر به دلیل برخورداری از بافت تاریخی، بسیاری از عمارات و بناهای ارزشمند خود را در فهرست سازمان میراث فرهنگی کشور به ثبت رسانده است. به نظر می رسد براساس کشف سکه‌ای که باستان‌شناسان آن را به دوران حکومت ساسانیان نسبت می‌دهند، شهر میبد از اهمیت و اعتبار بسیاری در این دوران برخوردار بوده است.
جعفری، نخستین تاریخ‌نویس استان یزد (قرن هشتم) احداث نارین قلعه را به سلیمان نبی نسبت داده است. او با بیان افسانه‌ای، علت ساخت نارین قلعه‌ی میبد توسط حضرت سلیمان (ع) را پنهان کردن گنج وی بازگو می‌کند.(اما مسلم است که این ماجرا تاریخی نبوده و وجه افسانه ای داشته است) کاوش‌گران طی حفاری‌های صورت‌گرفته در این مکان، پاره‌سفالی کشف کردند که بیانگر اطلاعات مهم و زیادی در مورد تمدن و قدمت این عمارت کهن است.
به نظر می‌رسد روی این پاره‌سفال تصویر موجودی نیمه انسان- نیمه حیوان نقش بسته است که شباهت بسیاری به نقش‌نگاره‌های هزاره‌ی سوم قبل از میلاد مسیح که متعلق به تمدن عیلامی‌ها است، دارد. همچنین نارین قلعه در بدو دوران ظهور اسلام نیز از ارزش و اهمیت بسیاری برخوردار بوده است که می‌توان از آن به عنوان مکانی مستحکم و غیرقابل نفوذ در مقابل دشمنان و بیگانگان یاد کرد.
از نکات جالب و قابل توجهی که در مورد این مکان تاریخی باشکوه وجود دارد، می‌توان به حضور شبکه‌های زیرزمینی قابل تردد اشاره کرد که طراحان و معماران آن دوران، آن‌ها را برای تدارک و تهیه‌ی مایحتاج زندگی افراد ازجمله آب و غذا احداث کرده‌اند. راه‌هایی که گفته می‌شود هرگز توسط هیچ بیگانه و متجاوزی فتح نشده است. برخی از باستان‌شناسان، قدمت سکونت در این مجموعه‌ی تاریخی را حدود ۳ الی ۴ هزار سال قبل از میلاد برآورد کرده‌اند. براساس قدمت بیان شده، به نظر می‌رسد نارین‌قلعه از کهن‌ترین تمدن بشری تاریخ یزد برخوردار است.
کارشناسان معماری براین عقیده‌اند که قرار گیری و احداث نارین قلعه روی زمینی بکر صورت نگرفته است. می‌توان آثاری از معماری را که به صورت ساختارخشتی در این مکان انجام شده است، در بخش‌ها و لایه‌های زیرین، قسمت‌های زیر دیوار شمالی و بخش شاه‌نشین مشاهده کرد که نشان از مجموعه‌ای بسیار مهم و ارزشمند دارد.