ارثیه بلاتکلیف تمدن ایران

غار این طور که زمین‌شناسان می‌گویند ‌متعلق به دوره‌های میانی حیات زمین است که بعد از عقب رفتن آب‌ها، از زیر دریا بیرون آمده و تحقیقات نشان می‌دهد که در دوره پیش از تاریخ، محل سکونت انسان‌های اولیه بوده است.

اگر برای دیدن دست‌نگاره‌های بشر اولیه هیجان‌زده می‌شوید لازم نیست تا اسپانیا و فرانسه بروید؛ غار کرفتو تعدادی از این نگاره‌های باستانی را به صورت حجاری روی دیوارهای خود دارد؛ نقش‌هایی از گوزن و حیوان‌های ناشناخته دیگر.

به غیر از این غار، کرفتو در دوره‌های مختلف کاربردهای جالب دیگری هم داشته است. باستان‌شناسان می‌گویند این غار در دوره‌ای از تاریخ ایران استفاده‌ای به عنوان معبد داشته است. میتراپرستان که قبل از سلطه حکومت زرتشتی بر سرتاسر کشور آزادانه در فلات ایران زندگی می‌کردند، غار کرفتو را به عنوان یکی از عبادتگاه‌های خودشان انتخاب کرده بودند. بعدها وقتی دین زرتشت در سایه حکومت هخامنشی گسترش پیدا کرد،‌ پیروان میترا که مورد قبول نبودند، برای حفظ معبدشان از گزند و حمله، آنها را در پشت سنگچین‌های منظمی پنهان کردند تا حفظش کنند.

در دوره‌های بعدی، این غار موارد استفاده دیگری هم پیدا کرد. ساخت «گور دخمه» که شکل رایج برای دفن مردگان در دوره‌های هخامنشی بوده است،‌ غار کرفتو را به گورستان تبدیل کرد؛ جایی که در آن سالن‌های مختلف به عنوان پیشخوان، ‌نمازخانه و اتاقی که اجساد را در آن قرار داده بودند وجود داشته است.

در سال‌های سلسله سلوکیان ‌که اصالتاً یونانی‌تبار بوده‌اند،‌ غار کرفتو همچنان به صورت یک مقبره باقی مانده است. در ورودی یکی از اتاق‌های این غار که در طبقه سوم آن قرار دارد، نوشته‌ای ‌به زبان یونانی روی سنگ کنده شده که می‌گوید: «در این مکان هراکلیس خفته است»؛ نشانه‌ای از اینکه از گور دخمه‌ها حتی دوره سلوکیان نیز استفاده می‌شد.

این احتمال وجود دارد که غار در دوره ساسانیان (البته باید متذکر شد که روش دفن در دروه ساسانی و هخامنشی متمایز بوده است.)  همچنان به همان صورت گور دخمه مورد استفاده بوده است.

بعد از ورود اعراب به ایران،‌ موارد استفاده غار آفتاب باز هم تنوع بیشتری یافت. ‌این بار نه به‌عنوان زیارتگاه یا مقبره بلکه محلی برای زندگی انسان‌ها؛ جایی که احتمالا در سده چهارم هجری هنوز هم انسان‌ها با حیوانات اهلی و گله‌های بز و گوسفندشان در آن زندگی می‌کردند یا برای در امان ماندن از بلاهای طبیعی به آن پناه می‌بردند.‌ در سنگ‌های سازنده سالن‌های بزرگ غار هنوز هم کنده‌کاری‌هایی را که برای بستن مهار حیوانات از آن‌ها استفاده شده می‌توان دید.

کرفتو از معدود غارهای طبقاتی دنیاست.
در بالکن‌های آن برای جلوگیری از سقوط، نرده‌های چوبی گذاشته‌اند

غار کرفتو اولین‌بار توسط یک باستان‌شناس روس‌تبار مورد بررسی سطحی قرار گرفت. ‌دست‌نوشته او بر سنگ یکی از دیوارهای غار نشان‌دهنده زمان حضور او در کرفتو است. غار کرفتو در سال 1818 میلادی توسط سِر «رابرت کرپورتر» بازدید و کتیبه آن خوانده شد. در سال 1838 میلادی «هنری اولینسون» از غار بازدید کرد و آنچه را به وسیله کرپورتر از کتیبه خوانده شده بود، اصلاح کرد. 1963 دوباره گذار یک باستان‌شناس خارجی به کرفتو افتاد، ‌سر «اورل اشتین‌» ‌به همراه یک دستیار ایرانی تلاش کردند نقشه غار را تهیه کنند و به موفقیت‌هایی هم دست یافتند؛ هرچند نقشه‌ای که توسط آن‌ها طراحی شده، کامل نیست.

دست‌نوشته و طرح‌های مختلفی روی سنگ‌های غار کرفتو وجود دارد که بعد از گذشت زمان ارزش تاریخی پیدا کرده است. ‌احتمالا یکی از انگیزه‌های مردمی که این روزها با سنگ و سوهان و انواع و اقسام رنگ به جان بافت طبیعی و دست‌ساز غار می‌افتند تا روی آن یادگاری‌هایی از حضورشان در این محوطه باستانی بگذارند همین حس جاودان شده است!

علاوه بر قسمت‌های «دست‌کن» غار که طی سال‌ها مردمان دوره‌های مختلف ایران از آن استفاده‌های متفاوت کرده‌اند، غار آفتاب ساکنان دیگری هم دارد. ‌بعد از گذشتن از یکی از دالان‌های این غار، تازه دهلیزها و تالارهای طبیعی آن آغاز می‌شود که سقفشان از جنس آهک است ‌و کفشان به عمق بیش از دو متر تماماً از مدفوع خفاش‌های ساکن غار پوشیده شده است‌.

قسمت دست‌کند غار کرفتو دهلیزها و پنجره‌هایی دارد
که برای رفت و آمد و استفاده از نور آفتاب ایجاد شده است

حتی این تالارها که دسترسی به آن‌ها دشوار است،‌ حضور در آن‌ها نفس کشیدن را سخت می‌کند و گاهی باید راهروهای آن را به خمیده و روی زانوها طی کرد هم از قلم یادگاری‌نویسان در امان نبوده است؛ از دوستانی که دو نفره با هم به غار آمده‌اند گرفته تا اردوهای مدرسه‌ای، هرکس به سهم خودش دیواره سپید آهکی را مورد عنایت قرار داده است!

برق‌کشی در 70 متر اولیه غار انجام شده، اما لامپ‌های زرد و نامناسب با کج‌سلیقگی در غار کار گذاشته شده‌اند.‌ نور آنها در برخی مواقع به دلیل گرمای زیادی که ایجاد می‌کند به بدنه غار آسیب زده و گاهی انرژی لازم را برای رشد قارچ و جلبک‌هایی که به خرابی بافت غار می‌انجامد، ‌فراهم کرده است.

بعد از آخرین تالاری که با نور این لامپ‌ها روشن شده، غار همچنان ادامه دارد، اما اکتشاف در آن انجام نشده؛ چراکه دسترسی به این قسمت غار بسیار سخت‌تر است ‌و به تجهیزات و صرف هزینه نیاز دارد.

برای ورود به این غار باید بلیط بسیار ارزان‌قیمتی تهیه شود و در اغلب مواقع بازدیدکننده‌ها راهنمایی ندارند که برایشان توضیح بدهد ارزش کرفتو چیست و باید مراقب باشند که بیش از این به غار آسیب وارد نشود.

میراث فرهنگی منطقه «زیویه» در تلاش است تا هزینه‌های مربوط به نگهداری و بهبود وضعیت غار را فراهم کند. تلاش برای انجام اکتشاف‌های جدید در غار، ‌تهیه نقشه غار و آماده کردن زیرساخت‌ها برا ی معرفی این غار به گردشگران و علاقه‌مندان، در جریان است؛ ‌با این حال، برخی آسیب‌های جبران‌ناپذیر هم به این اثر باستانی وارد شده که پول نمی‌تواند آن‌ها را جبران کند.

دست‌نوشته‌ها و یادگاری‌های مردم از همان ورودی غار
تا هر کجا که می‌شود پا به آن گذاشت ادامه دارد

برخی دست‌نوشته‌های غار کرفتو حالا ارزش تاریخی پیدا کرده‌اند

کف تالارهای آهکی غار پوشیده از مدفوع خفاش است
و سقف آهکی آن هم پوشیده از یادگاری