میدان آزادگان یکی از میادین استراتژیک غرب کارون است که طبق آمار و اطلاعات موجود بعد از میدان غوار در عربستان سعودی و میدان بورقان در کویت، سومین میدان بزرگ نفتی جهان محسوب می‌شود. سابقه اکتشاف این میدان به سال ۱۳۷۶ باز می‌گردد؛ میدانی که در محدوده‌ای به وسعت ۲۰ در ۷۵ کیلومتر، در ۱۰۰ کیلومتری غرب اهواز و در منطقه دشت آزادگان واقع شده است.
به گزارش انجمن خرد آورده شده از اعتماد، آمارها حکایت از ظرفیت در جای ٣٣ میلیارد بشکه‌ای این میدان دارند که بعد از کشف لایه‌ای جدید در سال ٧٨، به ظرفیت این میدان ٢/٢ میلیارد بشکه اضافه شد. میدان آزادگان در دو بخش شمالی و جنوبی در حال توسعه است و با توجه به مجاورت این میدان در کنار میدان مجنون عراق برداشت از این میدان به یکی از اولویت‌های وزارت نفت طی سال‌های گذشته مبدل شده است.
هرچند که از همان سال‌ها موضوع توسعه و برداشت از این میدان با عقد قراردادهای متعدد در دستور کار وزارت نفت قرار داشت اما موفقیت‌های بیشتر در این میدان نصیب بخش شمالی شد و با وجود عقد قراردادهای متعدد در بخش جنوبی طرف قرارداد با کم‌کاری‌هایش زمان برداشت از این میدان را از دست ایران گرفت. در قالب طرح مشترک ایران- چین برای توسعه آزادگان جنوبی دو فاز تعریف شده بود، که در فاز نخست توسعه، تولید٣٢٠ هزار بشکه نفت در روز و ١٩٧ میلیون فوت مکعب گاز پیش بینی شده بود و قرار بود که این میزان تولید با حفر ١٨٥ حلقه چاه، ٥٢ ماه پس از تصویب طرح جامع تجدید نظر شده توسعه میدان محقق شود. همچنین افزایش تولید نفت این میدان به روزانه ٦٠٠ هزار بشکه نیز در فاز دوم توسعه میدان مدنظر قرار داشت. اما بعد از حضور چهار ساله چینی‌ها هیچ‌یک از تعهدات اجرایی نشد و در نهایت در سال‌های ابتدای دولت یازدهم با دستور وزیر نفت چینی‌ها خلع ید شدند و پیمانکاران ایرانی عهده‌دار توسعه این میدان شدند.
حالا اما خبر خوب این است که این میدان، پس از اینکه به پیمانکار داخلی سپرده شد، رکورد تولید را شکسته و آن را به مرز ١١٠ هزار بشکه در روز رسانده است. به همین جهت طی گفت‌وگویی با تورج دهقان، مجری طرح توسعه آزادگان جنوبی از وی در مورد وضعیت فعلی میدان بعد از واگذاری به پیمانکاران ایرانی، میزان تولید و برنامه‌های آتی آن پرسیدیم که در پی می‌آید:
از تولید میدان نفتی آزادگان جنوبی چه‌خبر؟
همان‌طور که می‌دانید میدان نفتی آزادگان جنوبی جزو میادین مهم کشور و بزرگ‌ترین میدان نفتی است که بعد از کوتاهی و فرصت سوزی چند ساله توسط پیمانکار چینی، بالاخره در سال ٩٣ وزارت نفت با سپردن فعالیت‌های توسعه‌ای میدان به پیمانکاران داخلی، شتاب جدی به توسعه این میدان داد و حالا بعد از سه سال توانسته‌ایم ظرفیت تولیدی که رکورد تولید این میدان نیز هست را شکسته و به برنامه تولید بیش از ١٠٠ هزار بشکه برسیم.
هم‌اکنون چه میزان به تولید این میدان افزوده شده است؟
طی این مدت، در سه مقطع، جمعا بیش از ٧٠ هزار بشکه به مجموع ظرفیت تولیدی این میدان اضافه شده است و ادامه فعالیت‌های توسعه‌ای بر همین منوال در دست اجرا است.
ظاهرا عنوان شده بود که در فاز نخست میدان آزادگان جنوبی ٣٢٠ هزار بشکه تولید خواهد شد؟
خیر، هیچگاه بحث برای تولید ٣٢٠ هزار بشکه تا پایان سال نبود. برنامه‌ریزی بر این امر استوار است که بتوانیم با افزایش تولید از این میدان ظرفیت را به ٣٢٠ هزار بشکه برسانیم ولی این امر در این مرحله رخ نخواهد داد.
البته پیش از اینکه قرارداد با چینی‌ها فسخ شود زمان اتمام فاز یک پایان سال ٩٦ عنوان شده بود.
قرارداد با چینی‌ها ٧-٦ سال پیش بسته شده بود و در آن سال یعنی سال ٩٠ قرار بود تا پایان سال ٩٦ فاز نخست تکمیل شده و به تولید ٣٢٠ هزار بشکه‌ای در روز برسیم ولی طی سه سالی که چینی‌ها در میدان آزادگان حضور داشتند عملا هیچ فعالیتی انجام ندادند وهیچ ظرفیت تولیدی به مجموعه تولید موجود افزوده نشد. چینی‌ها در سه سالی که در میدان بودند علاوه بر فعالیت‌های جزیی آماده‌سازی فقط ١٢-١٠ حلقه چاه حفاری کردند که هیچ‌کدام وارد فاز تولید نشد و عملا تولید جدیدی اضافه نشد.
چرا چینی‌ها در میدان آزادگان همکاری خوبی نداشتند با وجود اینکه چینی‌ها در سال‌های گذشته یکی از رکورد‌داران قراردادهای نفتی با ایران بودند؟
در آزادگان شمالی همکاری خوبی داشتند ولی در بخش جنوبی میدان به دلایل نا‌معلوم عملا فعالیت جدی از خود نشان ندادند.
چینی‌ها به طور کامل از سال ٩٣ دیگر هیچ فعالیت رسمی در آزادگان جنوبی نداشتند ؟
از اردیبهشت سال ٩٣ رسما چینی‌ها از آزادگان جنوبی رفتند و تمام فعالیت‌ها به تدریج به پیمانکاران داخلی واگذار شد.
همه پیمانکاران ایرانی هستند؟
بله، همه پیمانکاران ایرانی هستند.
پس موضوع انعقاد قرارداد با کنسرسیومی ایرانی و خارجی در همان زمان چه بود؟
در میدان آزادگان جنوبی از سال ٩٣ و بعد از خروج چینی‌ها عملا هیچ پیمانکار غیر ایرانی در این میدان فعالیت نمی‌کند البته در خصوص تامین تجهیزات از تجهیزات غیرایرانی استفاده میکنیم اما حضورپیمانکار غیرایرانی اصلا صحت ندارد.
اما مباحثی در خصوص مشارکت شرکت‌های ایرانی با شرکت‌های رده اول جهانی برای ادامه توسعه میدان به خصوص برای فاز ازدیاد برداشت از میدان صورت گرفته و در قالب مذاکرات قراردادهای جدید در حال پیگیری است.
زمانی که چینی‌ها میدان را ترک کردند ظرفیت تولید روزانه میدان چقدر بود؟
تولید حدود ٣٠ هزار بشکه در روز بود.
با این حال باز هم عنوان شده بود که در شهریور ٩٥ ظرفیت تولید به ١١٠ هزار بشکه در روز خواهد رسید، یعنی هم‌اکنون تاخیر در تولید دارید؟
از سال ٩٣ که فعالیت‌های توسعه‌ای به شکل جدی شروع شد و به مرور با حفاری تعداد چاه‌های بیشتر مواجه شدیم برای افزایش تولید زودهنگام نیز برنامه‌ریزی شد. سرعت کار در بخش حفاری و تکمیل چاه‌ها قابل قبول بود اما در بخش تاسیسات سطح‌الارضی با تاخیر مواجه بودیم که با تدابیری طی سال اخیر این تاخیرات جبران شده و افزایش تولید زودهنگام تا بیش از ١٠٠ هزار بشکه از این ماه محقق شد.
آزادگان جنوبی جزو میادین استراتژیک ایران و مشترک با عراق است. عراقی‌ها در سال‌های گذشته در این زمینه بسیار موفق‌تر از ایران عمل کرده‌اند و حتی طبق برنامه‌ریزی تا سال آینده ظرفیت تولیدشان به حدود ٤٠٠ هزار بشکه در روز خواهد رسید این در حالی است که عراق بیش از ما درگیر عقب‌ماندگی‌های ناشی از درگیری‌های نظامی بوده است.
البته بخش قابل‌قبولی از این عقب‌ماندگی طی سال‌های اخیر جبران شده به طوری که تولید میدان آزادگان در حال حاضر حدود ١٨٠ هزار بشکه در روز است هم برای آزادگان شمالی و هم آزادگان جنوبی. این بدان معنی است که تولید در این میدان شتاب گرفته است و به رقم تولید قابل قبولی رسیده‌ایم. اگر‌چه باید سرعت توسعه میدان را بیشتر کرد اما با توجه به فرصت‌هایی که در سال‌های گذشته از دست دادیم می‌توانیم با صراحت بگوییم که در سال‌های اخیر به جبران فرصت‌سوزی‌های انجام شده پرداخته‌ایم. اگر این روال از همان سال‌های ٩٠-٨٩ صورت می‌گرفت و به جای اجازه فرصت‌سوزی چینی‌ها به پیمانکاران داخلی اعتماد می‌کردیم هم‌اکنون در توسعه میدان، پیشرفت‌های قابل‌توجهی را به دست آورده بودیم. برای مثال بعد از خلع‌ید از چینی‌ها تاکنون بیش از ١٠٠ حلقه چاه حفاری و تکمیل شده است این در حالی است که پیش از این حدود ٢٥ حلقه چاه حفاری و تولیدی شده بود.
به اعتقاد من سپردن کار توسط وزیر به پیمانکاران ایرانی در این مقطع زمانی مصداق بارز اقتصاد مقاومتی است. طی سه سال گذشته بیش از ١٠٠ حلقه چاه حفاری شده و بیش از ٥٠ درصد پیشرفت در عملیات سطح‌الارضی اتفاق افتاده است.
بدون هیچ پیمانکار خارجی؟
خیر، بدون هیچ پیمانکار خارجی از سال ٩٣ تاکنون میدان آزادگان جنوبی در حال توسعه و تولید است. ما برخی از تجهیزات را از خارجی‌ها خریده‌ایم ولی پیمانکاران همه ایرانی بودند و هیچ پیمانکار خارجی در این میدان حضور نداشته است. تنها در ٦-٥ ماه اخیر حدود ٥٠ حلقه چاه تولید شده‌اند و با احتساب حلقه‌های قبلی بیش از ٧٠ حلقه چاه در میدان نفتی آزادگان جنوبی در حال تولید است و توانسته‌ایم ظرفیت تولید را به حدود ١١٠ هزار بشکه در روز برسانیم.
پس نیازی به شرکت‌های خارجی برای توسعه این میدان نداریم؟
قطعا زمینه حضور شرکت‌های خارجی را باید به طور منطقی و متناسب با نیازمان و البته با هزینه معقول فراهم کرد به خصوص که بتوانیم با انتقال فناوری ازدیاد برداشت همراه سازیم و همچنین زمینه رقابت کیفی و قیمتی شرکت‌های داخلی را در کنار ایشان فراهم کنیم.
توسعه میدان نیازمند پول، تکنولوژی و مدیریت یکپارچه است. البته درجه نیاز به فناوری در مقاطع مختلف عمر میادین متفاوت است. در حوزه غرب کارون به طور اجمال عملیات و اجرای حفاری چندان پیچیده و سخت نیست و لذا حضور شرکت‌های داخلی برای این منظور کفایت می‌کند. اما با توجه به پیچیدگی‌های مخزن و نرخ بازیافت طبیعی بسیار پایین نیاز به فناوریهای ازدیاد برداشت و حضور شرکت‌های پیشرو بین‌المللی در این بخش را می‌طلبد.
ظرفیت کل تولیدی که برای این میدان در نظر گرفته‌اید چقدر است؟
٣٢٠ هزار بشکه برای فاز اول طرح مد نظر است.
در نهایت برداشت از این میدان در هر دو فاز چقدر خواهد بود؟
فاز نخست٣٢٠ هزار بشکه در روز و فاز دوم کمتر و در حدود ٢٠٠ هزار بشکه در روز خواهد بود.
در حال حاضر با اضافه شدن ٥٠ حلقه چاه جدید به تولید ١١٠ هزار بشکه تولید روزانه رسیده‌اید اگر ما‌بقی حلقه‌های چاه نیز فعالیت تولیدی خود را آغاز کنند به همان عدد ٣٢٠ هزار بشکه خواهید رسید؟
نتایج حاصله نشان می‌دهد که اگر همه حلقه چاه‌ها به تولید برسند قطعا به ٣٢٠ هزار بشکه خواهیم رسید.
بعد از این است که می‌توانیم فاز دوم را تعریف کنیم و اکثر برنامه‌های «ام دی پی»های ارایه شده که در توسط شرکت‌های مختلف ارایه شده است تاکید دارند که تولید میدان در فاز دوم بین ١٥٠ تا ٢٥٠ هزار بشکه خواهد بود که با احتساب فاز اول در نهایت تولید کل میدان آزادگان جنوبی به ٥٠٠ تا ٦٥٠ هزار بشکه در روز
خواهد رسید.
فاز نخست چه زمانی تمام می‌شود؟
چنانچه همین تلاش‌هایی که طی سال‌های اخیر انجام شده و حمایتی که دولت، وزارت نفت و شخص آقای وزیر از این روش توسعه داشتند تداوم یابد قطعا طی ٣٠ ماه آینده فاز اول تکمیل می‌شود و تولید ٣٢٠ هزار بشکه‌ای محقق می‌شود.
واگذاری به داخلی‌ها یا اعتماد به داخلی‌ها؟
واقعیت آن است که طی ١٠ الی ١٥ سال گذشته فرصت‌سوزی زیادی در مورد آزادگان جنوبی داشته‌ایم به گونه‌ای که در میدانی که نزدیک به ٢٧ میلیارد بشکه ذخیره نفت درجا دارد و در فاز اول باید ٣٢٠ هزار بشکه تولید کند تا یکسال پیش عملا ٣٥-٣٠ هزار بشکه تولید داشت و فعالیت‌های توسعه‌ای آن تا سه سال قبل کمتر از ١٥ درصد پیشرفت داشتند. اگر امروز نزدیک به ٦٠درصد فعالیت‌های توسعه‌ای در آزادگان محقق شده است ماحصل درک اهمیت موضوع و اولویت جدی بخشیدن به توسعه این میدان و تدابیر وزارت نفت طی سال‌های اخیر در این خصوص بوده است.
برای توسعه یک میدان یا همان فاز نخست معمولا چقدر زمان لازم است؟
طبق عرف برای اجرای فاز اول توسعه یک میدان بزرگ مثل آزادگان چنانچه تمام شرایط مهیا باشد ٦-٥ سال زمان برای رسیدن به فاز نخست توسعه لازم است؛ به این معنی که اگر ٣ الی ٤ سال گذشته و دو سال آتی را به عنوان زمان شروع و پایان فاز نخست برای میدان آزادگان در نظر بگیریم یعنی طبق عرف جهانی توانسته‌ایم یک میدان را توسعه دهیم و البته چنانچه همین روند موجود را که در سال‌های اخیر طی کرده‌ایم حفظ و تقویت کنیم طی سی ماه آینده عملیات توسعه فاز نخست آزادگان تکمیل شده و به لحاظ زمان‌بندی قابل مقایسه با زمان‌بندی کلاس‌های جهانی خواهیم بود.
مجموعه هزینه توسعه یک میدان نفتی چقدر است؟
این موضوع به مسائل مختلفی بستگی داردکه یکی خود میدان است، پرریسک بودن میدان، کم هزینه یا پرهزینه بودن توسعه جزو مسائل مهمی است که می‌توان هزینه‌های توسعه میدان را تعیین کند. نکته جالب توجه این است که هزینه توسعه میدان آزادگان جنوبی برای هر بشکه نفت حدود ١٠ هزار دلاربوده است یک سوم هزینه‌ای است که چینی‌ها با قراردادهای بیع متقابل‌شان در میادین غرب کارون انجام داده‌اند که البته بخشی از این کاهش هزینه به کاهش قیمت جهانی نفت هم مربوط می‌شود. این هزینه برای میادین مشترکی که در سال‌های اخیر توسعه یافتند بین ٢٥ تا ٣٥ هزار دلار برای هربشکه نفت متغیر بوده است.
در کل هزینه تولید هر میدان متفاوت است و عموما بستگی به قیمت نفت دارد. نوسانات تجاری بازار نیز بسیار موثر است به طور کلی در حال حاضر در میادین بزرگ هزینه تولید هر بشکه نفت با احتساب نفت ٦٠ دلاری بین ١٠ تا ١٥ هزار دلار بیشتر نباید باشد که اگر نفت ١٠٠ دلار شد قطعا این رقم هم افزایش خواهد یافت.
هزینه حفاری هر حلقه چاه چقدر می‌شود؟
در حال حاضر هزینه حفاری یک حلقه چاه حدود ٨-٧ میلیون دلار است که این رقم نیز در ٥-٤ سال پیش نزدیک به ٢٥ میلیون دلار بود.
اگر به سمت داخلی‌سازی برویم و داخلی‌ها توانمند شوند می‌توانیم هزینه‌های تولید را به رقم‌های خیلی پایین کاهش بدهیم یا این هزینه‌های حداقلی است؟
چنانچه بتوانیم با همین هزینه‌های فعلی فعالیت‌ها را انجام و ادامه دهیم البته بدون خدشه به کیفیت قابل قبول است. اما با وجود اینکه پیمانکاران اجرایی فعالیت‌های خوبی داشته‌اند اما در زمینه تجهیزات و ماشین‌آلات هنوز وابستگی زیادی به دلایل مختلف به سازندگان خارجی داریم که باید ریشه‌یابی و تصمیم‌گیری شود.
در بین شرکت‌های داخلی نقطه قوت و ضعف زیادی داریم که باید در راهبرد اقتصاد مقاومتی در صنعت مد نظر قرار گیرند. مثلا سازندگان داخلی باید به مقوله کیفیت و ارتقای توان رقابت با قیمت‌های خارجی توجه ویژه کنند. البته اصلاح و تنظیم برخی قوانین متناسب با واقعیت‌ها و نیازهای کشور در این مسیر بسیار ضروری است. متاسفانه برخی موارد میل به رانت‌جویی فضای رقابت را آلوده و زمینه ارتقا را مخدوش می‌کند. در این صورت نهایتا کیفیت نازل و قیمت‌ها رشد خواهند داشت به این جهت تا زمانی که به شکل‌گیری رقابت کمک میکنیم می‌توانیم هم کیفیت و هم کمیت را ارتقا بدهیم. قطعا ورود شرکت‌ها و افراد ذی نفوذ به موضوع رانت و مزیت‌های غیر رقابتی پشت پرده هیچگاه مقولاتی همچون اقتصاد مقاومتی شکل نخواهد گرفت.
آیا در داخل شرکت‌هایی داریم که به سمت استفاده از رانت رفته باشند؟
به هر حال ارتباطات و منافع غیر شفاف زمینه رانت جویی را فراهم می‌کند. اما سعی میکنیم فرآیند شفافی بر فعالیت‌ها حاکم کنیم. ما پیمانکاران مان را در رقابت انتخاب میکنیم و از طریق مناقصه تلاش میکنیم فرآیند انتخاب پیمانکاران‌مان شفاف باشد.
عده‌ای از منتقدان معتقدند که اقدام وزیر در واگذاری میادین به پیمانکاران ایرانی اشتباه بوده است.
اقدام وزیر در واگذاری میادین به پیمانکاران داخلی تصمیم خوب و حاکی از پختگی و جسارت وی بود که امیدوارم این روند تقویت شود.
در خصوص انتقادهایی که از آقای وزیر در این زمینه می‌شود دو رویکرد متناقض شکل می‌گیرد. از یک سو اقدام ایشان در برکناری پیمانکار چینی در سال ٩٣ را باعث عقب ماندگی طرح می‌دانند و از سوی دیگر همزمان به تلاش‌های وزارت نفت برای انعقاد قراردادهای جدید با شرکت‌های خارجی خرده می‌گیرند. این نشان از عدم درک نیازهای واقعی کشور در این بخش است و نقدها را تبدیل به موضع‌گیری سیاسی می‌کند.
مثلا وقتی که می‌خواهیم رویکرد توسعه میادین مشترک را بررسی کنیم با دو رویکرد مواجه هستیم یک رویکرد که معتقد است ما هیچ فعالیتی نمی‌توانیم انجام بدهیم و باید به خارجی‌ها اعتماد کنیم. با حضور آنها میادین‌مان را توسعه دهیم، وقتی این تفکر حاکم می‌شود به دنبال آن سرخوردگی داخلی ایجاد میکنیم که ناتوان هستیم و از طرف دیگر هم خارجی‌ها وقتی حس می‌کنند ما محتاج آنها هستیم برای ما شرایط سختی را در نظر می‌گیرند و شرایط تحمیلی بیشتری را در قراردادهای‌شان لحاظ می‌کنند که به نوعی افراطی‌گری است.
رویکرد دیگر این است که ما می‌گوییم صنعت نفت را می‌شناسیم و اعتقاد داریم که به همه تکنولوژی بالا دستی واقفیم و اساسا خارجی ستیز می‌شویم. ولی واقعیت کارشناسی چیزی جز این دو رویکرد است.
ما سابقه طولانی در توسعه میادین نفتی داریم و برخی میادین ما هم‌اکنون وارد دوران دوم عمر خود شده‌اند، اما همیشه پای همه بحث‌های توسعه میادین ما بیش از استفاده از توان داخلی بحث استفاده از خارجی‌ها مطرح بوده است. از این صحبت شما ممکن است این طور برداشت شود که ما هیچ‌وقت توان و مدیریت لازم را نداشتیم و محتاج خارجی‌ها بودیم یا هیچ‌وقت نگاه حمایتی و اعتمادی که این روزها به پیمانکاران داخلی می‌شود وجود نداشته است...
با وجود بیش از یک قرن قدمت در صنعت نفت نتوانسته‌ایم از این مزیت برای توسعه این صنعت و صنایع وابسته و در مجموع اقتصاد ملی خوب بهره بگیریم. راهبرد و قوانین منسجی برای استفاده و تقویت توان داخلی، ایجاد فضای رقابت با خارجی‌ها برای شرکت‌های داخلی، انتقال و بومی‌سازی فناوریهای پیشرو خارجی و... نداشته‌ایم. پیمانکاران اجرایی مجرب و خوبی داریم اما در بخش تجهیزات و ماشین‌آلات در مقولات کیفیت، زمان تحویل و حتی قیمت بعضا مشکل داریم. از سوی دیگر به خصوص در بخش مدیریت مخزن و فناوریهای ازدیاد برداشت برخی شرکت‌های خارجی مستمرا سرمایه‌گذاری‌های چند میلیاردی تحقیق و توسعه داشته و روش‌های نوینی را ارایه می‌دهند و لذا هر زمانی که میادین به نیمه دوم عمر خود می‌رسند به دلیل ریسک بالای استخراج نفت هزینه تولید افزایش می‌یابد و نیاز به این فناوری‌ها اجتناب‌ناپذیر است.
موضوع همین‌جاست، در زمانی که بحث توسعه میادین جوان مطرح است خارجی‌ها پای ثابت میادین نفتی ما هستند.
شاید به دلیل محدودیت منابع مالی داخلی است. معتقدم که اگر محدودیت مالی نباشد برداشت در مراحل ابتدایی با مدیریت صحیح و فناوری موجود امکان‌پذیر است.
در حقیقت باید در خصوص میادین توسعه نیافته و جدید که ریسک توسعه آنها کمتر است در صورت تامین منابع مالی و مدیریت مناسب توسعه میدان را آغاز کنیم چرا که این میادین فناوری پیچیده‌ای نمی‌خواهند ولی در مورد میادینی که در نیمه دوم عمر خود هستند و ریسک تولید، سرمایه‌گذاری و البته فناوری لازم برای آن بیشتر است باید از فناوریهای خارجی پیشرو کمک بگیریم. به اعتقاد من در این زمان است که نباید خست به خرج بدهیم و حتی پاداش خوب بدهیم که تولید از میدان انجام شود. این امر کمک می‌کند تا ما سهم‌مان را در بازار و تولید از میدان حفظ کنیم.
برگردیم به موضوع میدان آزادگان جنوبی، زیان تاخیر تولید در آزادگان چقدر بود؟ آیا چینی‌ها هم پول‌شان را دریافت کرده‌اند؟
کار خوبی که شرکت ملی نفت در چند ماه گذشته انجام داد تعیین تکلیف مسائل حقوقی و مالی بین شرکت متن و چینی‌ها بود که در نهایت با حداقل هزینه‌ها مسائل مطرح بین ما و چینی‌ها فیصله یافت.
غرامت دادید؟
خیر توافق شد تنها هزینه‌هایی که تا آن زمان توسط چینی‌ها انجام شده بود پرداخت شود.
پس زیانی ندادید؟
نه اصلا پول اضافی ندادیم؛ مثلا چاه حفاری کرده بودند توافق شد هزینه‌اش را بپردازیم. به این ترتیب عملا به لحاظ حقوقی هم چینی‌ها از میدان خارج شدند. اما دیرکرد یعنی هزینه و تاخیر در تولید هم هزینه‌ای است که به اقتصاد کشور وارد شده است. ما چندین سال تاخیر داشته‌ایم و ما به همان میزانی که می‌توانستم برداشت کنیم، نکردیم یعنی عدم نفع و زیانی که طی چند سال گذشته تقریبا جبران شده و اما ای کاش این تصمیم در سال‌های قبل گرفته شده بود. مثلا از سال ٨٩ تا ٩٠ از میزان خسارت‌ها و زیان‌های وارده جلوگیری می‌کردیم و در عین حال سود بیشتری می‌کردیم البته نمی‌شود مسائل کشور را نادیده گرفت و محدودیت‌های تحریم را نادیده انگاشت.
واگذاری به داخلی‌ها یا اعتماد به داخلی‌ها؟
واقعیت آن است که طی ١٠ الی ١٥ سال گذشته فرصت‌سوزی زیادی در مورد آزادگان جنوبی داشته‌ایم به گونه‌ای که در میدانی که نزدیک به ٢٧ میلیارد بشکه ذخیره نفت درجا دارد و در فاز اول باید ٣٢٠ هزار بشکه تولید کند تا یکسال پیش عملا ٣٥-٣٠ هزار بشکه تولید داشت و فعالیت‌های توسعه‌ای آن تا سه سال قبل کمتر از ١٥ درصد پیشرفت داشتند. اگر امروز نزدیک به ٦٠درصد فعالیت‌های توسعه‌ای در آزادگان محقق شده است ماحصل درک اهمیت موضوع و اولویت جدی بخشیدن به توسعه این میدان و تدابیر وزارت نفت طی سال‌های اخیر در این خصوص بوده است.
برای توسعه یک میدان یا همان فاز نخست معمولا چقدر زمان لازم است؟
طبق عرف برای اجرای فاز اول توسعه یک میدان بزرگ مثل آزادگان چنانچه تمام شرایط مهیا باشد ٦-٥ سال زمان برای رسیدن به فاز نخست توسعه لازم است؛ به این معنی که اگر ٣ الی ٤ سال گذشته و دو سال آتی را به عنوان زمان شروع و پایان فاز نخست برای میدان آزادگان در نظر بگیریم یعنی طبق عرف جهانی توانسته‌ایم یک میدان را توسعه دهیم و البته چنانچه همین روند موجود را که در سال‌های اخیر طی کرده‌ایم حفظ و تقویت کنیم طی سی ماه آینده عملیات توسعه فاز نخست آزادگان تکمیل شده و به لحاظ زمان‌بندی قابل مقایسه با زمان‌بندی کلاس‌های جهانی خواهیم بود.
مجموعه هزینه توسعه یک میدان نفتی چقدر است؟
این موضوع به مسائل مختلفی بستگی داردکه یکی خود میدان است، پرریسک بودن میدان، کم هزینه یا پرهزینه بودن توسعه جزو مسائل مهمی است که می‌توان هزینه‌های توسعه میدان را تعیین کند. نکته جالب توجه این است که هزینه توسعه میدان آزادگان جنوبی برای هر بشکه نفت حدود ١٠ هزار دلاربوده است یک سوم هزینه‌ای است که چینی‌ها با قراردادهای بیع متقابل‌شان در میادین غرب کارون انجام داده‌اند که البته بخشی از این کاهش هزینه به کاهش قیمت جهانی نفت هم مربوط می‌شود. این هزینه برای میادین مشترکی که در سال‌های اخیر توسعه یافتند بین ٢٥ تا ٣٥ هزار دلار برای هربشکه نفت متغیر بوده است.
در کل هزینه تولید هر میدان متفاوت است و عموما بستگی به قیمت نفت دارد. نوسانات تجاری بازار نیز بسیار موثر است به طور کلی در حال حاضر در میادین بزرگ هزینه تولید هر بشکه نفت با احتساب نفت ٦٠ دلاری بین ١٠ تا ١٥ هزار دلار بیشتر نباید باشد که اگر نفت ١٠٠ دلار شد قطعا این رقم هم افزایش خواهد یافت.
هزینه حفاری هر حلقه چاه چقدر می‌شود؟
در حال حاضر هزینه حفاری یک حلقه چاه حدود ٨-٧ میلیون دلار است که این رقم نیز در ٥-٤ سال پیش نزدیک به ٢٥ میلیون دلار بود.
اگر به سمت داخلی‌سازی برویم و داخلی‌ها توانمند شوند می‌توانیم هزینه‌های تولید را به رقم‌های خیلی پایین کاهش بدهیم یا این هزینه‌های حداقلی است؟
چنانچه بتوانیم با همین هزینه‌های فعلی فعالیت‌ها را انجام و ادامه دهیم البته بدون خدشه به کیفیت قابل قبول است. اما با وجود اینکه پیمانکاران اجرایی فعالیت‌های خوبی داشته‌اند اما در زمینه تجهیزات و ماشین‌آلات هنوز وابستگی زیادی به دلایل مختلف به سازندگان خارجی داریم که باید ریشه‌یابی و تصمیم‌گیری شود.
در بین شرکت‌های داخلی نقطه قوت و ضعف زیادی داریم که باید در راهبرد اقتصاد مقاومتی در صنعت مد نظر قرار گیرند. مثلا سازندگان داخلی باید به مقوله کیفیت و ارتقای توان رقابت با قیمت‌های خارجی توجه ویژه کنند. البته اصلاح و تنظیم برخی قوانین متناسب با واقعیت‌ها و نیازهای کشور در این مسیر بسیار ضروری است. متاسفانه برخی موارد میل به رانت‌جویی فضای رقابت را آلوده و زمینه ارتقا را مخدوش می‌کند. در این صورت نهایتا کیفیت نازل و قیمت‌ها رشد خواهند داشت به این جهت تا زمانی که به شکل‌گیری رقابت کمک میکنیم می‌توانیم هم کیفیت و هم کمیت را ارتقا بدهیم. قطعا ورود شرکت‌ها و افراد ذی نفوذ به موضوع رانت و مزیت‌های غیر رقابتی پشت پرده هیچگاه مقولاتی همچون اقتصاد مقاومتی شکل نخواهد گرفت.
آیا در داخل شرکت‌هایی داریم که به سمت استفاده از رانت رفته باشند؟
به هر حال ارتباطات و منافع غیر شفاف زمینه رانت جویی را فراهم می‌کند. اما سعی میکنیم فرآیند شفافی بر فعالیت‌ها حاکم کنیم. ما پیمانکاران مان را در رقابت انتخاب میکنیم و از طریق مناقصه تلاش میکنیم فرآیند انتخاب پیمانکاران‌مان شفاف باشد.
عده‌ای از منتقدان معتقدند که اقدام وزیر در واگذاری میادین به پیمانکاران ایرانی اشتباه بوده است.
اقدام وزیر در واگذاری میادین به پیمانکاران داخلی تصمیم خوب و حاکی از پختگی و جسارت وی بود که امیدوارم این روند تقویت شود.
در خصوص انتقادهایی که از آقای وزیر در این زمینه می‌شود دو رویکرد متناقض شکل می‌گیرد. از یک سو اقدام ایشان در برکناری پیمانکار چینی در سال ٩٣ را باعث عقب ماندگی طرح می‌دانند و از سوی دیگر همزمان به تلاش‌های وزارت نفت برای انعقاد قراردادهای جدید با شرکت‌های خارجی خرده می‌گیرند. این نشان از عدم درک نیازهای واقعی کشور در این بخش است و نقدها را تبدیل به موضع‌گیری سیاسی می‌کند.
مثلا وقتی که می‌خواهیم رویکرد توسعه میادین مشترک را بررسی کنیم با دو رویکرد مواجه هستیم یک رویکرد که معتقد است ما هیچ فعالیتی نمی‌توانیم انجام بدهیم و باید به خارجی‌ها اعتماد کنیم. با حضور آنها میادین‌مان را توسعه دهیم، وقتی این تفکر حاکم می‌شود به دنبال آن سرخوردگی داخلی ایجاد میکنیم که ناتوان هستیم و از طرف دیگر هم خارجی‌ها وقتی حس می‌کنند ما محتاج آنها هستیم برای ما شرایط سختی را در نظر می‌گیرند و شرایط تحمیلی بیشتری را در قراردادهای‌شان لحاظ می‌کنند که به نوعی افراطی‌گری است.
رویکرد دیگر این است که ما می‌گوییم صنعت نفت را می‌شناسیم و اعتقاد داریم که به همه تکنولوژی بالا دستی واقفیم و اساسا خارجی ستیز می‌شویم. ولی واقعیت کارشناسی چیزی جز این دو رویکرد است.
ما سابقه طولانی در توسعه میادین نفتی داریم و برخی میادین ما هم‌اکنون وارد دوران دوم عمر خود شده‌اند، اما همیشه پای همه بحث‌های توسعه میادین ما بیش از استفاده از توان داخلی بحث استفاده از خارجی‌ها مطرح بوده است. از این صحبت شما ممکن است این طور برداشت شود که ما هیچ‌وقت توان و مدیریت لازم را نداشتیم و محتاج خارجی‌ها بودیم یا هیچ‌وقت نگاه حمایتی و اعتمادی که این روزها به پیمانکاران داخلی می‌شود وجود نداشته است...
با وجود بیش از یک قرن قدمت در صنعت نفت نتوانسته‌ایم از این مزیت برای توسعه این صنعت و صنایع وابسته و در مجموع اقتصاد ملی خوب بهره بگیریم. راهبرد و قوانین منسجی برای استفاده و تقویت توان داخلی، ایجاد فضای رقابت با خارجی‌ها برای شرکت‌های داخلی، انتقال و بومی‌سازی فناوریهای پیشرو خارجی و... نداشته‌ایم. پیمانکاران اجرایی مجرب و خوبی داریم اما در بخش تجهیزات و ماشین‌آلات در مقولات کیفیت، زمان تحویل و حتی قیمت بعضا مشکل داریم. از سوی دیگر به خصوص در بخش مدیریت مخزن و فناوریهای ازدیاد برداشت برخی شرکت‌های خارجی مستمرا سرمایه‌گذاری‌های چند میلیاردی تحقیق و توسعه داشته و روش‌های نوینی را ارایه می‌دهند و لذا هر زمانی که میادین به نیمه دوم عمر خود می‌رسند به دلیل ریسک بالای استخراج نفت هزینه تولید افزایش می‌یابد و نیاز به این فناوری‌ها اجتناب‌ناپذیر است.
موضوع همین‌جاست، در زمانی که بحث توسعه میادین جوان مطرح است خارجی‌ها پای ثابت میادین نفتی ما هستند.
شاید به دلیل محدودیت منابع مالی داخلی است. معتقدم که اگر محدودیت مالی نباشد برداشت در مراحل ابتدایی با مدیریت صحیح و فناوری موجود امکان‌پذیر است.
در حقیقت باید در خصوص میادین توسعه نیافته و جدید که ریسک توسعه آنها کمتر است در صورت تامین منابع مالی و مدیریت مناسب توسعه میدان را آغاز کنیم چرا که این میادین فناوری پیچیده‌ای نمی‌خواهند ولی در مورد میادینی که در نیمه دوم عمر خود هستند و ریسک تولید، سرمایه‌گذاری و البته فناوری لازم برای آن بیشتر است باید از فناوریهای خارجی پیشرو کمک بگیریم. به اعتقاد من در این زمان است که نباید خست به خرج بدهیم و حتی پاداش خوب بدهیم که تولید از میدان انجام شود. این امر کمک می‌کند تا ما سهم‌مان را در بازار و تولید از میدان حفظ کنیم.
برگردیم به موضوع میدان آزادگان جنوبی، زیان تاخیر تولید در آزادگان چقدر بود؟ آیا چینی‌ها هم پول‌شان را دریافت کرده‌اند؟
کار خوبی که شرکت ملی نفت در چند ماه گذشته انجام داد تعیین تکلیف مسائل حقوقی و مالی بین شرکت متن و چینی‌ها بود که در نهایت با حداقل هزینه‌ها مسائل مطرح بین ما و چینی‌ها فیصله یافت.