خانم کروگِر1 (Anne O. Krueger) پرفسور ارشد تحقیقات اقتصاد بین‌الملل در دانشکده مطالعات عالی بین‌المللی دانشگاه جان هاپکینز اخیراً -بیست و ششم شهریور ۱۳۹۷- در مقاله‌‌ای به‌نام «احتمال فروپاشی سیستم تجارت جهانی» در نشریه پروجکت سندیکیت۲ تأکید می‌کند که: پس از جنگ جهانی دوم، گات و بعداً تحت عنوان سازمان تجارت جهانی از طریق برقراری نظمی قانون‌مدار در روابط تجارت جهانی، کمک شایانی به گسترش تجارت در سطح جهان نموده است. در طول این مدت، رشد تجارت جهانی بیش از رشد تولید جهانی شده است. از آن‌جایی که عملکرد این نهاد در پس پرده قوانین و مقررات جهانی نهفته است، شاید مردم عادی به سادگی نتوانند نقش حیاتی آنرا در تولید و تجارت جهانی دریابند. اما اکنون که دستگاه اجرایی ترامپ جنگ پنهانی را علیه این نهاد به راه انداخته است، بر جامعه جهانی است که برای پاس‌داشت دست‌آوردهای این نهاد، هوشیار باشند و این جنگ را دست‌کم نگیرند.
ترجمه این مقاله در پی می‌آید:
حالا پس از گذشت ده‌سال از سقوط هلدینگ لهمن برادرز(چهارمین بانک بزرگ سرمایه گذاریِ ایالات متحده امریکا)، ما به خوبی می دانیم که اقدامات چندجانبه بین‌الملل چگونه از وخیم‌تر شدن رکود بزرگ ۲۰۰۸ جلوگیری کرد. در آن هنگام، سیستم مالی جهانی متزلزل بود. اما امروز، بعد از ۷۰ سال سیستم تجارت جهانی است که در معرض خطر قرار گرفته است.
در طول ۷۰ سال گذشته، چندجانبه‌گرایی بخوبی به جهان خدمت کرده است. پس از پایان جنگ جهانی دوم، ایالات متحده امریکا نه تنها از اعمال مجازات و درخواست غرامت جنگی خودداری کرد، بلکه راه را برای ایجاد ۳ نهاد بزرگ اقتصادی باز نمود، یعنی صندوق بین‌المللی پول، بانک جهانی و سازمان تجارت جهانی۳،WTO ، (قبلاً تحت عنوانِ توافق عمومیِ تعرفه و تجارت، یا گات). این ۳ نهاد تا به امروز بنیان نظم اقتصاد بین‌المللی را پی‌ریزی کرده و شکل داده‌اند.
هر یک از این ۳ نهاد سهم چشم‌گیری در رشد اقتصاد جهانی داشته‌اند، اما هیچ‌یک به پای WTO نمی‌رسند. از جنگ جهانی دوم تا به امروز، به‌خاطر گسترش سیستم تجاری چندجانبه زیر نظر گات/WTO، تجارت جهانی ۱.۵ برابر سریع‌تر از جی‌دی‌پی جهانی رشد کرده است.
گرچه اهمیت امروزین چندجانبه‌گرایی کم‌تر از دوران پس از جنگ نیست، اما تهدیدات علیه WTO درحال افزایش است. مهم‌ترین تهدید، حملات دائمی دستگاه اجرایی رئیس جمهور آمریکاست که می‌کوشد هم در گفتار و هم در رفتار پایه‌های این نهاد را سست کند.
یک دهه قبل و در آغاز بحران مالی، بسیاری نگران بودند که کشورها سدهای تجاری جدیدی ایجاد کنند. چون این امر در دهه ۱۹۳۰و در سایر رکودهای بعداز جنگ سابقه داشت. اما مداخله WTO و جی۲۰ از طریق تسهیل همکاری‌های چندجانبه سبب شد که از محدودیت‌های تجاری به‌شدت خودداری شود. حجم تجارت آن اندازه‌ای که پیش‌بینی می‌شد کم نشد و در سال ۲۰۱۱ به سطح قبل از بحران رسید.
۱۶۴ کشور عضو WTO خود را متعهد به حمایت از سیستم چندجانبه، و قوانین مشترک و روش‌هایی می‌دانند که هدف آن کمک به رشد سیستم است. این قوانین برای تجارت بین‌الملل همان نقشی را دارند که قوانین تجارت داخلی هر کشور برای طرفین قراردادها و معاملات در یک حوزه قضایی داخلی دارد.
براساس قوانین WTO، شرکت‌های تجاری بین‌المللی درست مثل شرکت‌های داخلی تابع مقررات هر کشوری هستند که در آن به فعالیت می‌پردازند، و بازرگانان از همان حقوقی در دادگاه‌های تجاری برخوردارند که همتایان داخلی‌شان دارند. دولت‌ها مجاز به تبعیض علیه سایر اعضاء WTO نیستند (این بدان معناست که هر امتیازی برای یکی از طرف‌های تجاری باید به دیگران هم تسری یابد: اصل دول کاملة‌الوداد). تعرفه‌ها تنها در شرایط خاصی قابل اعمال است. و ادعای تخطی از قانون به «هیئت حل اختلاف WTO» ارجاع می‌شود.
از آغاز، تضمین رفتار نظارتی و قضایی منصفانه با بنگاه‌های تجاری از سوی دولت‌های کشورهای عضو جزء ضروریات، و اصل عدم تبعیض پایه و اساس سیستم تجارت جهانی بوده است. براساس ساختارِ WTO، اصل دول‌کاملة‌الوداد امکان مذاکرات تجاری چندجانبه میان کشورهای متساوی‌الحقوق را فراهم آورده و می‌آورد. به روشنی می‌توان دید که از طریق این مذاکرات، و به‌خاطر نفع همگانی، متوسط تعرفه کالاهای صنعتی میان اقتصادهای پیشرفته از حدود ۴۰ درصد ابتداء کار، به حدود ۴ درصد امروزین کاهش یافته است.
مکانیزم حل اختلاف WTO نیز برای تجارت جهانی حیاتی است. هرگاه مقامات کشوری دریابند که طرف تجاری آن‌ها از قوانین مشترک تخطی می‌کند، می‌توانند مسئله را با WTO مطرح کنند. هیئت حکمیت WTO دلایل هر یک از طرفین را مورد مداقه قرار می‌دهد و در صورت لزوم تنبیهاتی اعمال خواهد کرد. گفتنی است، آمریکا به نوبه خود، در بیش از ۹۰ درصد پرونده‌های دعاوی حل اختلاف برنده بوده است.
عملکرد WTO مثل فنر ساعت‌های مکانیکی است، گرچه دیده نمی‌شود، اما قلب سیستم تجارت جهانی است و برای ادامه کارکرد سیستم ضرورت مطلق دارد. مع‌هذا علی‌رغم اهمیت حیاتی آن، WTO در حال تضعیف شدن است. بیشترین تهدید مستقیم متوجه مکانیزم حل اختلاف است. حداقل ۳ قاضی داور برای هیئت حل اختلاف لازم است، اما دستگاه اجرایی ترامپ از جایگزینی نامزدهای جدید به جای قضاتی که دوره‌شان به پایان رسیده جلوگیری می‌کند. وقتی که دادگاه به حد نصاب نرسد هیچ شکایتی قابل رسیدگی نخواهد بود، و بعضی از کشورهایی که از قوانین WTO تخطی کرده‌اند از مجازات مصون خواهند ماند.
تهدید مهم دیگر برای ساختار WTO، استفاده دستگاه اجرایی ترامپ از ماده قانونی امنیت-ملی برای توجیه اعمال تعرفه ترجیحی بر واردات فولاد و آلومینیوم است. آشکار است که ایالات متحده آمریکا به هیچ‌وجه از سوی متحدین خود مثل کانادا و ژاپن مواجه با تهدید جدی امنیت ملی نیست، بنابراین، این تعرفه‌ها یقیناً مصداق تخطی از روح - و هم‌چنین احتمالاً از مواد- قوانین WTO است.
هم اکنون تعرفه‌های آمریکا رشد جهانی را کند و WTO را ضعیف کرده است. در دنیایی با زنجیره‌ای از تولیدات بین کشوری و همبستگی روزافزون، اختلال غیرضروری در تجارت آهن و فولاد نتیجه‌ای جز کاهش تولید نخواهد داشت. کاهش تولید تنها برای کشورهای صادرکننده نخواهد بود، بلکه شامل حال امریکا هم خواهد شد. احتمالاً اگر سایر کشورها به اقدامات تلافی‌جویانه دست بزنند، این وضعیت را بسیار وخیم‌تر خواهد کرد.
به هرحال، به طور قطع، هدف اعلام شده ترامپ که کاهش تراز دوجانبه تجاری آمریکاست از طریق تعرفه‌های تبعیضی تأمین نخواهد شد. تراز حساب-جاری هر کشوری مابه‌التفاوت میان پس‌انداز داخلی (دولتی و خصوصی) و سرمایه‌گذاری داخلی است. تازمانی که پس‌انداز زیاد نشود و یا سرمایه‌گذاری کاهش نیابد، شکاف حساب-جاری کاهش نخواهد یافت.
از پایان جنگ جهانی دوم تا به امروز تجارت بین‌الملل موتور رشد اقتصاد جهانی بوده است. هر کوششی برای تضعیف آن، بی‌تردد هزینه‌های زیادی به همه تحمیل خواهد کرد، از جمله به اعضاء طبقه کارگری که پایگاه حمایت سیاسی ترامپ هستند. جامعه جهانی باید قبل از این‌که خیلی دیر شود، علیه ترامپ به‌پاخیزد و یک‌بار دیگر اصول سیستم تجارت بازِ چندجانبه را مورد حمایت مجدد قرار دهد.
نویسنده: آنه کروگِر (پرفسور ارشد تحقیقات اقتصاد بین‌الملل)
ترجمه: مرتضی چینی‌چیان (کارشناس اقتصادی)
منابع:
1 - Anne O. Krueger, a former World Bank chief economist and former first deputy managing director of the InternationalMonetary Fund, is Senior Research Professor of International Economics at the School of Advanced International Studies, Johns Hopkins University, and Senior Fellow at the Center for International Development, Stanford University.
2 - Project Syndicate, September 17, 2018. https://www.project-syndicate.org/commentary/trump-attacks-on-world-trade-organization-by-anne-krueger-2018-09
3 - World Trade Organization