۱۰ خرداد ۱۴۰۲

کشف تصادفی غارهای خاکسپاری

در جریان عملیاتی برای جلوگیری از غارت‌ آثار تاریخی، غارهای مخصوص خاکسپاری در اسرائیل کشف شد.

به گزارش انجمن خرد آورده شده از ایسنا، گروهی از محققان که برای انجام عملیات جلوگیری از غارت شدن آثار تاریخی در محوطه‌ای در نزدیکی یکی از روستاهای واقع در سرزمین‌های اشغالی مشغول فعالیت بودند به بقایای استودان (استخوان‌دان) سنگی برخوردند و یک غار مخصوص خاکسپاری متعلق به دوره رومی را کشف کردند که بخشی اعظمی از آن در جریان ساخت و سازهای سنگین نابود شده است.

پس از بررسی بیشتر محل و برداشتن بخشی از خاک، دومین غار خاکسپاری کشف شد که با تراشیدن فضای داخلی صخره ایجاد شده و درون آن طاقچه و استودان‌های سنگی ساخته شده است. البته این غار نیز بر اثر ساخت‌وسازهای ساختمانی آسیب‌هایی جزئی دیده است. استودان‌ها درحالی کشف شدند که درون آن‌ها خالی بود و بر اثر شواهد از محل اصلی خود جابه‌جا شده‌اند و این نشان می‌دهد که غار اخیرا غارت شده است.

استودان‌ها صندوق‌های مستطیلی کوچکی هستند که با استفاده از سنگ آهک نرم ساخته شده‌اند و پس از پوسیدگی بافت بدن برای دفن ثانویه و نگهداری استخوان‌های انسان استفاده می‌شوند.

بررسی دقیق‌تر یکی از استودان‌ها، حکاکی‌هایی را نشان می‌دهد که تصویرگر مقبره است. روی مورد دیگر یک تاج گل دایره‌ای حکاکی شده است که در آن سوراخ‌هایی ایجاد شده است. برخی تصور می‌کنند که این حلقه می‌تواند نماد پیروزی متوفی بر مرگ باشد.

۱۴ خرداد ۱۴۰۲

کشف تالار مخفی و تونل ۱۵۰۰ساله

باستان‌شناسان در زیر یک کلیسای قدیمی در ترکیه چند اتاق و یک تونل به قدمت ۱۵۰۰ سال کشف کردند.

به گزارش انجمن خرد آورده شده از لایوساینس، باستان‌شناسان چند اتاق‌ زیرزمینی و یک تونل ۱۵۰۰ ساله را زیر کلیسای قدیمی واقع در کهن‌ترین محوطه «استانبول» یا همان «قسطنطنیه» سابق کشف کرده‌اند که زمانی پایتخت امپراتوری بیزانسی بود.

دلیل ساخت این سازه‌های مخفی هنوز مشخص نیست، اما این اتاق‌ها و تونل احتمالا بخشی از کلیسای بزرگ «سنت پولیوکتوس» (St. Polyeuctus) هستند که در بالای سازه‌ها قرار دارد و زمانی ساخته شده است که این شهر در دوران امپراتوری بیزانسی مرکز مسیحیت بوده است.

این سازه‌های زیرزمینی از دو تالار بزرگ تشکیل شده‌اند که به وسیله یک تونل به یکدیگر متصل می‌شوند. به نظر می‌رسد که این تونل به اتاق نزدیک محراب کلیسا نیز متصل بوده است. بخش‌هایی از اتاق‌های زیرزمینی با موزائیک و مرمرهای حکاکی‌شده تزئین‌ شده‌اند.

بر اساس «فرهنگ آکسفورد بیزانس» (انتشارات دانشگاه آکسفورد، ۱۹۹۱)، کلیسای سنت پولیوکتوس بین سال‌های ۵۲۴ و ۵۲۷ پس از میلاد، در زمان امپراتور ژوستینین ساخته شد. این کلیسا یکی از باشکوه‌ترین کلیساهای قسطنطنیه و همچنین بزرگترین کلیسا بود تا این‌که کلیسای جامع ایاصوفیه (مسجد فعلی) در سال ۵۳۷ ساخته شد.

تنها چیزی که اکنون از این کلیسا باقی مانده ویرانه‌های آن است، اما در دوران اوج خود، این کلیسا به زیبایی طراحی شده بود.

۱۶ خرداد ۱۴۰۲ 

کشف مهم در شمال غرب ایران

نتایج کاوش در «تپه کهنه صوفیان» به شناسایی محوطه‌ای از دوران مس و سنگ قدیم (فرهنگ دالما) در منطقه مرتفع شمال غرب ایران منجر شد. باستان‌شناسان بر این‌ نظرند، این کشف به دانسته‌های ایران از فرهنگ هزاره پنجم قبل از میلاد، حدود ۷۰۰۰ سال پیش بیفزاید.

به گزارش انجمن خرد آورده شده از ایسنا، مهناز شریفی ـ سرپرست هیأت باستان‌شناسی تپه کهنه صوفیان ـ درباره جزئیات این کاوش، گفت: تپه کهنه صوفیان شامل دو تپه I و II است. تپه کهنه صوفیان I مربوط به ۷۰۰۰ سال پیش و متعلق به «فرهنگ دالما» یا مس و سنگ قدیم است.

او با اشاره به این‌که صوفیان یکی از مراکز مهم هزاره پنجم قبل از میلاد در دشت اشنویه است، اظهار کرد: نتایج کاوش تپه صوفیان نشان می‌دهد که صوفیان از محوطه‌های ارزشمند حوضه جنوب دریاچه ارومیه بوده و به عنوان یک محوطه کلیدی در شمال غرب و یک استقرار مهم از دوره مس و سنگ قدیم مطرح است که فاصله زیادی با تپه دالما ندارد، بنابراین تغییراتی در سنت فرهنگی این منطقه در کاوش مشاهده شد.

این باستان‌شناس یادآور شد: اهداف پروژه کاوش تپه کهنه صوفیان علاوه‌بر نجات‌بخشی سد چپرآباد، بررسی فاز شکل‌گیری فرهنگ دالما و پیزدلی در دشت اشنویه و بررسی چگونگی نحوه انتقال، بررسی سنت‌های فرهنگی حسنلو IX (۹) در حوزه شمال غرب بر اساس نویافته‌های باستان‌شناسی و بررسی تعاملات فرهنگی ساکنان منطقه، با مناطق همجوار و بررسی بافت معماری کهنه صوفیان است.

سرپرست هیأت باستان‌شناسی تپه کهنه صوفیان گفت: در این کاوش تلاش شد تا با مطالعه یافته‌ها به وضعیت روشن‌تری از افق فرهنگی مس و سنگ قدیم (فرهنگ دالما) در شمال غرب ایران  دست یابیم.

کشف سکونتگاه‌های دائمی از ۷۰۰۰ سال پیش در حوضه جنوب دریاچه ارومیه

شریفی ادامه داد: نتایج اولیه کاوش، بیانگر بقایای معماری مستحکم و دائمی و  نشان‌دهنده این نکته است که از صوفیان برای استقرار دائم استفاده شده و این مسأله از این حیث قابل توجه است؛ چرا که پیش از این بیشتر محوطه‌های هزاره پنجم قبل از میلاد دارای معماری ضعیفی بوده‌اند.

او افزود: در این کاوش، سفال دالما و گونه پیزدلی (BOB) همزمان و تواماٌ به دست آمده که نشانگر همپوشانی دو فرهنگ دالما و پیزدلی است و نخستین بار در کاوش صوفیان همزمانی این دو فرهنگ، در لایه‌های برجا و در نهشتی ضخیم به دست آمده است.

این باستان‌شناس با بیان‌ این‌که در صوفیان آثار معماری خشتی مستحکمی به دست آمد که دارای پی‌سازی سنگی است و این مسأله برای نخستین بار در این تپه مشاهده شده است، گفت: با توجه به این نکته که بسترسازی سنگی زیر فضای خشتی تاکنون در نقطه دیگر گزارش نشده است، بنابراین این کشف بر اهمیت این تپه می‌افزاید.

سرپرست هیأت باستان‌شناسی تپه کهنه صوفیان ادامه داد: در داخل فضای معماری، خمره‌های سفالین به دست آمد که به روش سبدی ساخته شده‌اند که ساخت این سنت سفالین از مختصات فرهنگ حاجی فیروز (دوره نوسنگی جدید) است و این امر مؤید این نکته است که فرهنگ دالما خود تداوم فرهنگ «حاجی فیروز» و آن ادامه فرهنگ «حسونا» است.

کشف سازه حرارتی، ۵ تدفین خمره‌ای مربوط به نوزدان و یک گورستان عصر مفرغ

شریفی همچنین از کشف یک سکوی خشتی در این کاوش خبر داد و در ادامه گفت: نکته بسیار مهم دیگر در این کاوش کشف سازه‌ای (احتمالا کوره، یا سازه حرارتی) است که این ساختار نیز در نوع خود بی‌نظیر بوده و تاکنون در محوطه‌های همزمان گزارش نشده است.

او با بیان‌ این‌که در کاوش صوفیان در فضاهای مسکونی، ۵ تدفین خمره‌ای مربوط به نوزادان شناسایی شد، گفت: در محوطه‌های هزاره پنجم قبل از میلاد رسم تدفین نوزادان در خمره‌ها و قراردادن آن در فضای مسکونی رایج بوده است. تدفین کودکان در خمره‌ها یا کاسه‌های بزرگ در مناطق وسیعی از قفقاز (Helving ۲۰۱۲:۲۰۷) رواج داشته و نمونه مشابه آن در Alchan tepe قفقاز همچنین درتپه گارا و(Tobler ۱۹۵۰ Tepe Gawra: XI-VIII)، در قفقاز جنوبی (Ovcular Tepesi) (Marro et al,۲۰۱۱:۷۰)، Alchan tepe (Akhundov,۲۰۱۱:۲۳۲)  و لیلا تپه قفقاز Leyla tepe (Narimanov et al ۲۰۰۷) نیز گزارش شده است.

شریفی افزود: در ایران نمونه‌های این‌گونه تدفینی در خود دالما تپه و سپس در دوره مس و سنگ جدید در گردآشوان در دشت پیرانشهر توسط نگارنده گزارش شده است.

او از دیگر نکات مهم در این کاوش را کشف خمره‌هایی دانست که کاربری آبریز یا قیف را داشته‌اند که این گونه‌های سفالین نیز در نقاط دیگر در کاوش‌های باستان‌شناسی گزارش نشده است.

بنابر گزارش روابط‌عمومی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، این باستان‌شناس با بیان ‌این‌که در مجموع نتایج کاوش تپه کهنه صوفیان منجر به شناسایی محوطه‌ای از دوران مس و سنگ قدیم (فرهنگ دالما) در منطقه مرتفع شمال غرب ایران شد، اظهار کرد: مواد فرهنگی صوفیان نشان داد که ساکنان آن خطه با مناطق دورتر در ارتباط بوده‌اند، شواهد «اُبسیدین‌ها» (یک نوع شیشه آتشفشانی طبیعی) بر این امر صحه می‌گذارد.

به گفته سرپرست هیأت باستان‌شناسی تپه کهنه صوفیان، در این محوطه در کاوش‌های باستان‌شناسی بیش از  سه متر و نیم انباشت از فاز هزاره پنجم قبل از میلاد  شناسایی شد. همچنین در تپه کهنه صوفیان II گورستانی از عصر مفرغ شناسایی شد که دارای گورهای کلان سنگی بود.

به گزارش انجمن خرد آورده شده از ایسنا، روناک تاسا ـ رییس اداره میراث‌فرهنگی اشنویه ـ نیز به تازگی از کشف ۱۱۱ شیء تاریخی از فصل دوم کاوش‌های نجات‌بخشی سد چپرآباد این شهرستان پس از یک ماه، خبر داده است. به گفته او، تاکنون در کاوش‌های نجات‌بخشی انجام‌شده ظروف سفالی، تدفین انسانی و تعدادی اشیای مفرغی به دست آمده که به گنجینه موزه یکی از شهرستان‌ها انتقال یافته است.

بنابر اعلام اداره میراث‌فرهنگی اشنویه، سال ۱۴۰۰ نیز عملیات کاوش نجات‌بخشی چهار محوطه محدوده آبگیری سد چپرآباد، از جمله شیخ رش ۱ و ۲، کانی‌حوا و تپه چپرآباد توسط ۱۰ کارشناس در قالب چهار گروه باستان‌شناسی انجام شده بود. باستان‌شناسان بر این عقیده‌اند که نتایج این کاوش‌ها با توجه به قدمت هفت‌هزارساله محوطه و آثار یافت‌شده، نقطه عطفی برای باستان‌شناسی جنوب آذربایجان غربی محسوب شود.

کاوش‌های نجات‌بخشی در این منطقه درحالی انجام می‌شود که بنابر اظهارات قبلی مدیرکل میراث‌فرهنگی اشنویه، با آب‌گیری سد چپرآباد، 13 محوطه باستانی شناسایی‌شده زیر آب خواهد رفت.

۲۰ خرداد ۱۴۰۲ 

کشف فلوت‌های ۱۲هزارساله

مجموعه‌ای از فلوت‌های ماقبل تاریخ که در اسرائیل کشف شده‌اند، در زمره برخی از قدیمی‌ترین سازهای موسیقی جهان قرار می‌گیرند.

به گزارش انجمن خرد آورده شده از لایوساینس، ‌ باستان‌شناسان مجمموعه‌ای از فلوت‌های ۱۲,۰۰۰ ساله را که از جنس استخوان پرندگان تراشیده شده‌اند  در یک محوطه ماقبل باستان واقع در اراضی اِشغال‌شدۀ فلسطین کشف کرده‌اند. این فلوت‌ها به نحوی ساخته شده‌اند که پس از دمیدن در آن‌ها صدای برخی از پرندگان شکاری تولید شود.

این محوطه باستان‌شناسی زمانی سکونتگاه مردم تمدن «ناتوفی» بود که به عنوان شکارچی ـ گردآورنده در منطقه‌ واقع در شرق مدیترانه زندگی می‌کردند.

با این‌که باستان‌شناسان این محوطه را از زمان کشف در دهه ۵۰ میلادی به طور مفصل مورد بررسی قرار داده‌اند، اما سال گذشته با کشف مجموعه‌ای از فلوت‌های چندهزارساله در این مکان غافلگیر شدند.

از بین حدود شش فلوتی که در این مکان کشف شده، فقط یکی از آن‌ها کاملا سالم باقی مانده است و طول آن به کمتر از ۶۵ میلی‌متر می‌رسد.

به گفته محققان، این فلوت‌ها احتمالاً برخی از کوچکترین سازهای صوتی ماقبل تاریخ هستند که تاکنون کشف شده‌اند و با توجه به بقایای به جای مانده از قرمز اخرایی گمان می‌رود که این فلوت‌ها به رنگ قرمز رنگ‌آمیزی شده‌ بودند. همچنین به نظر می‌رسد با توجه به حفره‌هایی که در آن‌ها ایجاد شده است، با استفاده از یک ریسمان به بدن آویخته می‌شدند.

هنگام نواختن، فلوت‌ها صدای بلندی شبیه صدای گنجشک‌های اوراسیا (Accipiter nisus) و کسترهای معمولی (Falco tinnunculus) ایجاد می‌کردند که دومی بخشی از خانواده شاهین است. «ناتوفی‌ها» در انتخاب این استخوان‌ها بسیار آگاهانه عمل می‌کردند؛ چراکه استخوان‌های بزرگتر صداهای عمیق‌تری تولید می‌کردند.

البته این فلوت‌ها قدیمی‌ترین نوع آلات موسیقی در جهان محسوب نمی‌شوند و عنوان قدیمی‌ترین ساز جهان، یک فلوت ۶۰ هزار ساله متعلق به نئاندرتال‌ها است که درون غاری واقع در اسلوونی کشف شده است.

۲۱ خرداد ۱۴۰۲

رازهایی که پیش از غرق شدن آشکار شد

باستان‌شناسان با کاوش در پشت سد چپرآباد اشنویه در آذربایجان غربی، یکی از محوطه‌های مهم استقرار اوایل دوران اسلامی را شناسایی کردند.

به گزارش انجمن خرد آورده شده از ایسنا، بنابر آنچه پیش‌تر مسؤولان شهرستان اشنویه و استان آذربایجان غربی اعلام کرده‌اند تا پایان تیرماه ۱۴۰۲ سد چپرآباد آبگیری خواهد شد. آب ذخیره‌شده در دریاچه این سد برای مصارف شرب، کشاورزی و زیست محیطی با هدف تامین آب کشاورزان پایاب رودخانه «کانی‌رش» به میزان یک هزار و ۵۳ هکتار استفاده خواهد شد.

رییس اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی اشنویه پیش‌تر از احتمال زیرآب رفتن ۱۳ محوطه تاریخی با آبگیری سد چپرآباد خبر داده بود. این درحالی است که نتایج کاوش‌های تا کنون باستان‌شناسان نشان می‌دهد که قدمت محوطه‌های تاریخی پشت سد چپرآباد به حدود هفت‌هزار سال می‌رسد. باستان‌شناسان معتقدند یافته‌های پشت این سد نقطه عطفی برای باستان‌شناسی جنوب آذربایجان غربی است.

درحال حاضر فصل دوم کاوش‌های نجات‌بخشی محوطه‌های تاریخی سد چپرآباد اشنویه توسط پنج هیأت کاوش دارای مجوز از طرف پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی در حال انجام است. بهروز خان‌محمدی  که سرپرست کاوش باستان‌شناسی یکی از محوطه‌های پشت سد چپرآباد با عنوان «شیخ رش۳» اشنویه در آذربایجان غربی است، درباره نتایج کاوش در این محوطه تاریخی گفت: با توجه به این‌که این محل جزو محوطه‌های پرخطر سد چپرآباد محسوب شده و در ابتدای آبگیری به طور کامل به زیر آب خواهد رفت، عملیات کاوش نجات‌بخشی و کسب حداکثر اطلاعات از آن نه تنها مفید، بلکه لازم و ضروری است.

این دکتری باستان‌شناسی افزود: در فصل نخست کاوش ترانشه‌ای به ابعاد ۵/۷ در ۵/۵ متر باز شد و حفاری تا خاک بکر در عمق ۲۴۰ سانتیمتری از سطح ترانشه ادامه یافت. سطح ترانشه به طور کامل مورد حفاری قرار گرفت و در پایان حفاری ۹  لوکوس (ساختار معماری) و ۴ فیچر(تنورها) به دست آمد و دو دوره معماری و بخشی از دیوارهایی نمایان شد که با توجه به موقعیت قرارگیری آن‌ها در دامنه تپه بلند گرگرو به احتمال زیاد مرتبط با ساختارهای مسکونی روستاییان این محدوده محسوب می‌شود.

او ادامه داد: معماری به دست آمده، بقایای حداقل چهار اتاق کوچک در دو طرف دیوار بزرگتری را نشان می‌دهد که به وسیله سنگ‌های قلوه‌ای و لاشه‌ای و تخته سنگ‌های کوچک ساخته شده است. در درون هر اتاق نیز یک تنور سفالی تعبیه شده و بقایای سوخت سرگین و فضولات حیوانی  هنوز در آن‌ها باقی مانده است.

سرپرست هیأت باستان‌شناسی محوطه تاریخی «شیخ رش ۳» گفت: بنا به دلایلی که بر ما معلوم نیست، ساختمان‌ها متروکه شده و اهالی محل را ترک کرده‌اند و محتویات داخل تنورها دست‌نخورده باقی مانده است. در مرحله  بعدی استقرار در این محوطه، افرادی که در محل ساکن شده‌اند بدون توجه به بقایای معماری قبلی و تنورهای موجود، کف محل را صاف و به وسیله سنگ‌هایی دهانه تنورها را پر و اقدام به ساخت دیوار روی آن‌ها کرده‌اند.

او در ادامه مواد فرهنگی به دست آمده در کاوش نجات‌بخشی محوطه شیخ رش ۳ را متنوع و از نظر مطالعاتی دارای اهمیت دانست و گفت: به طور کلی اشیاء و مواد فرهنگی به دست آمده در چهار گروه الف: مدارک سفالی، ب: اشیاء فلزی، ج: اشیاء شیشه‌ای و د: اشیاء سنگی قابل طبقه‌بندی هستند.

خان‌محمدی مهمترین داده فرهنگی به دست آمده در کاوش شیخ رش را «سفال» اعلام کرد و افزود: به طور کلی در کاوش بیش از ۴۰۰ قطعه سفالی به دست آمد که در یک طبقه‌بندی کلی می‌توان در دو دسته سفال‌های با لعاب گِلی ساده و سفال‌های لعابدار با لعاب شیشه‌ای و براق طبقه‌بندی کرد.

این باستان‌شناس با بیان‌ این‌که بیش از ۸۰ درصد سفال‌های به دست آمده را سفال‌هایی با لعاب گِلی ساده به خود اختصاص می‌دهند که این سفال‌ها در دو طیف نخودی و قرمز آجری قابل مطالعه هستند، اظهار کرد: این سفال‌ها اغلب پخت مناسبی دارند و خمیره آن‌ها شن ریز و ماسه بادی است. بیشتر سفال‌های این دسته ساده و فاقد تزئین‌اند و درصد کمتری تزئین دارند که این تزئینات شامل نقوش کنده، نقوش برجسته، افزوده با طرح‌های هندسی و گیاهی هستند.

او ادامه داد: فرم بیشتر این دسته سفال‌ها، کاسه، کوزه، آبخوری، بشقاب و سفال‌های خاص با درپوش‌های خاکستری‌رنگ است. هرچند قطعات خمره و پیه‌سوز نیز در میان این دسته سفال‌ها به چشم می‌خورد.

سرپرست هیأت باستان‌شناسی محوطه تاریخی پشت سد چپرآباد اظهار کرد: دسته دوم سفال‌ها با لعاب براق و شیشه‌ای‌اند که در انواع سفال‌های یک‌رنگ، سفال با لعاب پاشیده، سفال با نقاشی زیر لعاب، سفال‌های آبی و سفید، سفال‌های هفت‌رنگ یا مینایی و سفال اسگرافیاتو و سفال با نقش کنده زیر لعاب تقسیم‌بندی می‌شوند و نقوش این دسته از سفال‌ها شامل نقوش شیشه‌ای ساده، نقوش هندسی، نقوش گیاهی، نقوش نقطه‌ای، هاشوردار و ... هستند.

خان‌محمدی گفت: رنگ‌های استفاده شده در این گونه‌ها متنوع و شامل رنگ‌های سفید، فیروزه‌ای، قهوه‌ای، آبی کبالتی، سیاه، زرد، سبز، و قرمز بوده و طرح سفال‌ها نشان می‌دهد فرم غالب این دسته از سفال‌ها، کاسه، بشقاب، آبخوری و کوزه است.

او افزود: شیشه‌های به دست آمده از کاوش محوطه شیخ رش ۳ شامل قطعات کوچک دستبندهای رنگی و ظروف شیشه‌ای کوچک است که احتمالاً به عنوان عطردان و یا گلاب‌پاش مورد استفاده قرار گرفته‌اند. دستبندهای شیشه‌ای در دو رنگ آبی و کهربایی به دست آمده و با تکنیک فتیله‌ای و دمیده ساخته شده‌اند.

به گفته این باستان‌شناس، اشیاء سنگی به دست آمده از کاوش در محوطه شیخ رش ۳ شامل کوبنده‌ها، مشته سنگ، دسته هاون و دست آس از جنس سنگ‌های ماسه‌ای و آهکی و رودخانه‌ای هستند و غالباً جزو ابزارها و لوازم روزمره کشاورزی و آشپزخانه‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرند.

او در تشریح موقعیت تاریخی محوطه تاریخی شیخ رش ۳ گفت: اطلاعات مرتبط با این منطقه از ایران، در قرون اولیه اسلامی بسیار اندک و شواهد موجود نشان از شکل‌گیری حکومت‌های اولیه محلی همچون «روادیان» و «صدقه» در این منطقه دارد (ابن حوقل ۱۳۶۶: ۸۵)، روادیان در قرن سوم هجری «هذبانی» و در سده چهارم هجری قمری «روادی» خوانده می‌شدند.

خان‌محمدی افزود: این حکومت در کردستان و آذربایجان غربی دارای نفوذ و قدرت بوده و با تسلط بر سرزمین‌های اطراف دریاچه ارومیه حکومت مقتدری تشکیل داده و مدت‌ها با عمال خلیفه در زدوخورد بودند (کسروی ۱۳۳۵: ۱۴۸)،  بنابراین بخش اعظم سرزمین آذربایجان و به‌ویژه مناطق جنوبی آن در قرون اولیه اسلامی و همزمان با استقرار شکل گرفته در محوطه شیخ رش ۳ در اختیار این حکومت بوده است.

سرپرست هیأت باستان‌شناسی شیخ رش ۳ با بیان ‌این‌که سفال‌ها و مدارک به دست آمده در کاوش نجات‌بخشی نشان می‌دهد استقرار محوطه شیخ رش ۳ در اوایل دوران اسلامی و به‌ویژه قرون سوم تا پنجم هجری قمری شکل گرفته و برای چند صد سال تداوم داشته است، گفت: این محوطه با توجه به داده‌های فرهنگی به دست آمده به‌ویژه سفال و شواهد معماری بدون شک در زمره محوطه‌های مسکونی مرتبط با ساختارهای احتمالاً دفاعی بالای تپه بلند گرگرو است و اگر تپه بلند گرگرو را «ارگ حکومتی» بدانیم، هسته مرکزی و مجموعه داخل برج و بارو «شارستان» و فضاهای بیرون حصار و پیرامون آن «ربض» محسوب می‌شود.

خان‌محمدی اظهار کرد: به نظر می‌رسد با توجه به این‌که حفاری تا سطح خاک بکر ادامه یافته، شواهد اولیه استقرار در این محوطه نباید قدیمی‌تر از قرون اولیه اسلامی و سده‌های سوم تا پنج هجری قمری باشد. در این قرون محوطه شیخ رش شاهد شکل‌گیری استقرار اولیه و شکوفایی و اوج آبادانی بوده است.

 ۲۳ خرداد ۱۴۰۲

تعیین محدوده یک تپه باستانی پس از نیم قرن

باستان‌شناسان در قواخ تپه (قباق تپه) در کرمانشاه از تعیین گستره این محوطه باستانی پس از گذشت نیم قرن از ثبت آن در فهرست آثار ملی و همچنین یافته‌هایی مهم از آخرین کاوش‌ها خبر دادند.

به گزارش انجمن خرد آورده شده از ایسنا، فصل دوم پژوهش‌های باستان‌شناختی در محوطه باستانی قواخ تپه به انجام رسید و باستان‌شناسان برای تعیین گسترۀ این محوطۀ باستانی راهی کوزران کرمانشاه شدند. در نخستین فصل کاوش این تپه، کتیبه‌ای کشف شد که از سارگن دوم، یکی از پادشاهان مقتدر آشور در این منطقه نشان داشت. باستان‌شناسان معتقدند قدمت قواخ تپه کوزران بیشتر از عمر حکومت سارگن دوم است به نحوی که قدمت برخی از لایه‌های کاوش‌شده به حدود ۱۳۰۰ پیش از میلاد مسیح بازمی‌گردد.

سجاد علی‌بیگی ـ عضو هیأت علمی دانشگاه رازی و سرپرست هیأت باستان‌شناسی قواخ تپه ـ درباره آغاز فصل دوم کاوش‌ها در این تپه باستانی گفت: محوطۀ باستانی «قواخ تپه» در  چهار کیلومتری جنوب بخش کوزران در غرب شهرستان کرمانشاه و ۴۲ کیلومتری غرب کرمانشاه قرار گرفته و در سال ۱۳۴۸ به شمارۀ ۸۵۶ در فهرست آثار ملی ثبت شده است.

او افزود: در این فصل ۵۱ گمانه در پیرامون محوطه حفر شد که نشان می‌دهد محوطه در اوج گسترش خود حدود ۱۰۰ هکتار وسعت داشته و با توجه به ابعاد و اندازه و میزان نهشته‌های باستان‌شناختی آن در دورۀ اشکانی وسعتی به اندازۀ یک شهر داشته و مرکز استقراری مهمی در منطقه بوده است.

علی‌بیگی با اشاره به کشف قطعات سفال و ظروف سفالی در گمانه‌زنی فصل دوم پژوهش‌های باستان‌شناختی این محوطه تاریخی، گفت: گمانه‌های کاوش شده در عمق‌های ۵۰ سانتیمتری تا ۱۰۰ سانتیمتری به بقایای درجا برخورد کرده و کاوش در بیشتر گمانه‌های خارج از عرصه برای اطمینان از نبود بقایای باستان‌شناسی تا عمق بیش از دو متر ادامه یافته است.

عنوان تصویر 

آدرس تصویر:عضو هیأت علمی دانشگاه رازی افزود: نقشه‌برداری در این محوطه در وسعتی معادل ۳۴۰ هکتار با استفاده از روش فتوگرامتری بُرد کوتاه به انجام رسید و عرصه محوطه و حریم پیشنهادی آن روی نقشه مشخص شد.

به گفته این باستان‌شناس، در گمانه‌زنی سال ۱۴۰۰ این تپۀ باستانی، قطعاتی از یک سنگ یادمان آشوری مربوط به روزگار سارگن دوم، شاه مقتدر آشوری مربوط به سال‌های پایانی قرن هشتم پیش از میلاد از این محوطه به دست آمد که نشان از اهمیت آن در پژوهش‌های باستان‌شناسی عصر آهن ایران است.

سرپرست هیأت باستان‌شناسی قواخ تپه یادآور شد: برنامۀ تعیین عرصه و پیشنهاد حریم این محوطه باستانی با مجوز پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری از محل اعتبارات پژوهشی ادارۀ کل میراث‌فرهنگی استان کرمانشاه و توسط گروه باستان‌شناسی دانشگاه رازی انجام شده است.

۲۳ خرداد ۱۴۰۲ 

همدان یک‌صدا برای جهانی شدن

در راستای اقناع‌سازی بازاریان و کسبه پیاده‌راه اکباتان برای ثبت جهانی «هگمتانه و مرکز تاریخی همدان» و بررسی و حل مشکلات آنها، صبح امروز جلسه‌ای با حضور کسبه پیاده‌راه اکباتان، برخی از اعضای شورای شهر همدان، مدیران شهرداری مناطق، معاونان شهردار، مدیر پایگاه تاریخی هگمتانه، رئیس اداره میراث‌فرهنگی شهرستان و معاون میراث‌فرهنگی استان برگزار شد. 

در این جلسه که به همت کمیسیون‌ گردشگری شورای شهر برگزار شد، تکمیل مبلمان شهری پیاده‌راه اکباتان، تقویت روشنایی و فضای سبز، کمبود سرویس بهداشتی، مشکلات حمل و نقل،‌ وجود معتادان و دستفروشان‌، نبود امنیت پیاده‌راه و نبود کیوسک نیروی انتظامی از مشکلاتی بود که توسط کسبه این خیابان مطرح شد اگرچه خوشبختانه کسبه با کلیت ثبت جهانی موافق بودند و دید خوبی به این اتفاق داشتند.

مدیر پایگاه تاریخی هگمتانه در این جلسه گفت: یکی از تأکیدات یونسکو برای ثبت جهانی هگمتانه، برگزاری جلسات بین مسئولان و مردم است تا مشکلات توسط این دو با هم شود. 

صاحب محمدیان‌منصور با اشاره به اینکه روی بازار همدان آن‌گونه که باید مثل بازارهای تبریز و اصفهان تبلیغات نشده است، افزود: یکی از اهداف اصلی ثبت جهانی هگمتانه و مرکز تاریخی همدان، دیده شدن مجموعه بازار است.

وی با بیان اینکه تا یک ماه آینده ۱۵۰ تابلوی اماکن و راهنمایی در بازار نصب می‌شود، اظهار کرد: باید به نقاطی مانند پیاده‌راه اکباتان و بازار توجه بیشتری شود تا گردش مالی در شهر شکل بگیرد.

محمدیان‌منصور تغییر شغل کاسبان پیاده‌راه اکباتان در راستای رونق گردشگری را امری مهم تلقی کرد و گفت: این پیاده‌راه در حال جهانی شدن است و رویکرد آن نیز باید جهانی شود بنابراین آرام آرام مشاغل این خیابان می‌تواند در این راستا تغییر کند تا ماهیت پیاده‌راه اکباتان هم مثل بوعلی شود. 

مدیر پایگاه تاریخی هگمتانه با اشاره به اینکه مشکلات بازار آهن فروشان در حال حل شدن است، بیان کرد: جداره سازی و نماسازی پیاده‌راه اکباتان هفته آینده آغاز می‌شود.

رئیس کمیسیون سرمایه‌گذاری و گردشگری شورای شهر همدان نیز در ادامه با اشاره به اینکه مشکلات پیاده‌راه اکباتان به ابتدای پیاده‌راه کردن این خیابان برمی‌گردد و متعلق به امروز نیست،‌ مطرح کرد: موضوع ثبت جهانی سبب شد مسئولان و مردم کنار هم قرار بگیرند.

حمید بادامی‌نجات با بیان اینکه بخش زیادی از مشکلات این پیاده‌راه در بودجه امسال شهرداری پیش‌بینی شده است، اظهار کرد: مسأله پارکینگ یکی از مشکلات این خیابان است که مکانی در انتهای بلوار علویان به این منظور پیش‌بینی شده است.

وی با اشاره به راه‌اندازی تردد ماشین برقی در برنامه از میدان آرامگاه بوعلی تا انتهای پیاده‌راه اکباتان، مطرح کرد: برای نورپردازی پیاده‌راه نیز یک میلیارد از بودجه ثبت جهانی شهرداری اختصاص داده شده و باید نورپردازی مناسبی برای آن تعبیه و به زودی قابل بهره‌برداری شود. 

بادامی‌نجات با بیان اینکه مقرر شده تمامی سرویس بهداشتی رینگ مرکزی شهر را شهرداری منطقه یک با اعتبار ۲۰ میلیارد تومان تأمین کند، گفت: سازمان زیباسازی باید برای مبلمان شهری برنامه داشته باشد همچنین برای ساماندهی دستفروشان باید تدابیری اندیشیده شود.

عضو شورای شهر همدان با اشاره به اینکه غرفه‌های دائمی در این خیابان پیش‌بینی شده و برپا خواهد شد، اظهار کرد: تخفیفاتی نیز باید برای عوارض این خیابان درنظر گرفته شود،‌ علاوه بر این تغییر کاربری مشاغل به اجازه مالکان نیاز دارد که یک مشکل حقوقی است و باید با دادستانی صحبت و مشورت شود. 

فرمانده انتظامی شهرستان همدان نیز در این جلسه با اشاره به اینکه کسبه پیاده‌راه اکباتان درباره تردد این محدوده مطالباتی دارند، گفت: وجود معتادان در این پیاده‌راه یکی دیگر از مشکلات است و وظیفه پلیس جمع‌آوری معتادان و افراد معلوم‌الحال از تمام سطح شهر است و ما آمادگی داریم ظرف یک هفته این کار را انجام دهیم اما به همراهی برخی دستگاه‌ها نیاز داریم. 

سرهنگ هادی نجفی ادامه داد: سازمان بهزیستی باید در ساماندهی معتادان ورود کرده و ما این مطالبه را داریم همچنین سازمان‌های مردم نهاد و دولتی باید در این امر با پلیس همکاری کنند.

وی با اشاره به اینکه شهرداری نیز باید زباله گردها را جمع‌آوری کند، مطرح کرد: یکی از مطالبات ما در حوزه زیباسازی میدان امام(ره) و پیاده‌راه‌های بوعلی و اکباتان این است که مکانی برای پلیس دیده نشده است، به عبارتی طرح‌ها پیوست انتظامی و امنیتی ندارد و سبب می‌شود موضوعات اجتماعی به مسائل امنیتی تبدیل شود. 

نجفی با تأکید بر اینکه در مجموعه پیاده‌راه‌های اکباتان و بوعلی و میدان مرکزی زیرساخت‌های انتظامی دیده نشده است‌، تصریح کرد: برای این محدوده از شهر باید ایستگاه پلیس تعبیه می‌شد که متأسفانه وجود ندارد. 

فرمانده انتظامی شهرستان همدان با بیان اینکه در مجموعه بازار به پایش تصویری و هوشمند نیاز داریم، افزود: پلیس درب‌های بازار را برای این امر در نظر گرفت اما کسبه همکاری نکردند. 

وی با اشاره به اینکه کسبه باید در موضوعات پلیس‌یار و پایش تصویری به همکاری پلیس بیایند، خاطرنشان کرد: بهزیستی و شورای هماهنگی استان نیز باید در جمع‌آوری معتادان همکاری کنند اما اظهار می‌کنند مکانی برای این موضوع ندادیم.

رئیس شورای اسلامی شهر همدان نیز در ادامه بیان کرد: بازار یکی از ارکان نظام اجتماعی و اقتصادی و سیاسی است و بازار همدان و پیاده‌راه اکباتان همواره تأثیرگذار بوده و باید به این پایگاه توجه ویژه داشته باشیم.

محمود مسگریان با اشاره به اینکه رفع بسیاری از مشکلات پیاده‌راه اکباتان یا انجام شده یا در حال انجام است، مطرح کرد: ثبت جهانی اتفاق بزرگی برای همدان است و اهمیت زیادی برای مدیریت شهری دارد همچنین برای رونق اقتصادی کسبه بازار و به ویژه پیاده‌راه اکباتان تلاش خواهیم کرد.

وی ادامه داد: امیدواریم همکاری خوب بین میراث‌فرهنگی و شهرداری و تلاش‌های که در استان برای ثبت جهانی انجام می‌شود نتیجه بخش باشد و همدان به زودی جهانی شود. 

رئیس کمیسیون خدمات شهری شورای شهر همدان هم در ادامه با بیان اینکه تعمیرات در پیاده‌راه اکباتان و بازار باید حتماً با هماهنگی شهرداری انجام شود، گفت: ساماندهی انگشترفروش‌های پیاده‌راه اکباتان را از سال‌های قبل مطرح کرده‌ایم و امیدواریم هر چه سریع‌تر با هماهنگی میراث‌فرهنگی انجام شود.

علی‌اکبر نظری با تأکید بر اینکه امنیت این خیابان باید تأمین شود و شهرداری هم باید مکلف شود مجموعه‌ای برای پلیس تعبیه کند، افزود: سیما و منظر شهری در این پیاده‌راه مورد توجه قرار گیرد تا به رونق گذشته برگردد.

در کنار رفع موانع پرونده ثبت جهانی همدان، اقناع‌سازی و آمادگی جامعه محلی یکی از موضوعات مهمی است که باید انجام شود و البته یکی از موارد مورد تأکید یونسکو نیز محسوب می‌شود. برای تحقق این امر مهم علاوه بر برگزاری جلسات مداوم مسئولان و مردم می‌توان از تسهیلگران این حوزه نیز استفاده کرد تا مردم به تدریج پذیرای این اتفاق مهم شوند. 

۲۴ خرداد ۱۴۰۲

سفال‌های موشه‌لان تپه، صنایع‌دستی هفت هزار ساله استان البرز

 مدیر کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی البرز با اشاره به وجود صنایع‌دستی سفالی هفت هزار ساله یافت شده از محوطه تاریخی اسماعیل‌آباد ساوجبلاغ در البرز، گفت: محوطه تاریخی اسماعیل‌آباد یا موشه‌لان تپه مربوط به دوران مس و سنگ است که حدود هفت هزار سال قدمت دارد.

به گزارش انجمن خرد آورده شده از ایسنا، رحیم خاکی با بیان اینکه این محوطه تاریخی دارای آثار منقول بسیار با اهمیتی است، افزود: تعداد زیادی از سفال‌های این محوطه ارزشمند در موزه ملی نگهداری می‌شود و زینت‌بخش موزه پیش از تاریخ هستند.

به گفته مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی البرز این سفال‌های یافت شده در واقع صنایع‌دستی روزگار خود بودند و امروز با توجه به گذر زمان در محوطه‌های تاریخی تبدیل به آثار منقول تاریخی‌فرهنگی شده‌اند.​​​​​​​

خاکی افزود: مهارت ساخت سفال به عنوان یکی از میراث ناملموس البرز، پیشینه‌ای بیش از ۱۰‌ هزار سال دارد. امروزه نیز البرز یکی از قطب‌های سفالگری کشور است و استادان صاحب سبکی در این استان مشغول به فعالیت هستند.

گفتنی است در محوطه اسماعیل‌آباد یا همان موشه‌لان تپه، سفال‌های متنوع و فراوانی یافت شده که بعضی مورد استفاده امور روزمره بودند. کاسه‌های ساده، کاسه‌های پایه‌دار، ظروف منقوش و ابریق‌های مقدس؛ همچنین سفال‌های بزرگی که سیلوی ذخیره غلات بودند در این تپه به دست آمده است.

با بررسی سفال‌های تاریخی این تپه مشخص می‌شود که ساخت سفال‌ها هم با روش دست‌ساز بوده و هم از چرخ سفالگری استفاده شده و برای ساخت سفال‌های بزرگ یا سیلوی غلات از روش فیتیله استفاده شده است.

 نقوشی که بر روی این ظروف سفالی کشیده شده شامل نقوش مواج، مثلثی و مشبک است که بازتاب عناصر طبیعی از جمله رودخانه، کوه، زمین‌های کشاورزی و نقوش حیوانات به ویژه بز بوده است.

۲۴ خرداد ۱۴۰۲

ادعاهای تازه درباره یک مرگ مرموز

در تحقیقاتی جدید این ادعا مطرح شده که «توت عنخ آمون»، مشهورترین فرعون مصر فرد بیمار و ضعیفی نبوده و احتمالا به دلیل ارابه‌رانی با سرعت بالا جان خود را از دست داده است.

به گزارش انجمن خرد آورده شده از انشنت اوریجینز، «سوفیا عزیز» ـ مصرشناس و زیست ـ پزشک ـ در جریان جشنواره علمی «چلتنهام» درباره «توت عنخ‌آمون»، فرعون جوان مصری گفت: «او مانند یک جوان معمولی در آن زمان شراب می‌نوشیده و احتمالاً ارابه را خیلی سریع می‌رانده است و باز احتمالاً براثر تصادف با ارابه‌ای که به دلیل مصرف الکل، پرسرعت رانده می‌شده زخمی شده و در نهایت عفونت به مرگ او منجر شده و جان خود را از دست داده است.»

«سوفیا عزیز» همچنین اظهار کرد: «مقبره توت عنخ‌آمون حاوی شراب سفید خشک و شش ارابه بود که همراه او در مقبره دفن شده بودند که به همراه آن‌ها چندین زره نیز بود. این موارد شواهدی از شخصیت جنگ‌جویانه این پادشاه است. احتمالاً پای این جوان ۱۹ ساله با سرعت زیاد به قسمت جلویی ارابه برخورد کرده و باعث شکستگی شده و سپس زخم عفونی شده و این موارد از طریق کالبدشکافی تایید شده است. بر این اساس، توت عنخ‌آمون احتمالاً یک جنگجوی سرسخت نبرد بوده، نه آن پسر ضعیف و بیماری که تاریخ او را شناخته است.»

با این و جود داستان‌های عامیانه در مصر باستان، توت عنخ‌آمون را از نظر سلامتی ضعیف و به صورت پاچنبری (بدفرمی مادرزادی پا) به تصویر کشیده‌اند. مقبره او که به طرز چشمگیری حفظ شده بود نیز مؤید این نکته است و او را با ۱۳۰ چوب تکه تکه‌شده و کامل با طرح‌ها و اشکال متعدد دفن کردند که نشان می‌دهد برای تحرک به عصا نیاز داشته است، اما از سوی دیگر چوب‌های پرتابی نیز در داخل مقبره وجود داشته که در شکار استفاده می‌شده است.

پروفسور «سحر سلیم» » استاد رادیولوژی و متخصص مومیایی از دانشگاه قاهره ـ نیز استدلال کرد: «با بررسی سی‌تی‌اسکن توت عنخ‌آمون، من هیچ مدرکی دال بر آرتریت مچ پا پیدا نکردم. بنابراین نظر من این است که وجود این بدشکلی خفیف اختلال قابل توجهی در راه رفتن برای پادشاه ایجاد نکرده بود و وضعیت پای او مانع از شرکتش در فعالیت‌ها نبوده است و او یک جوان فعال بوده است.»

دکتر «کمبل پرایس» ـ متصدی بخش مصر در موزه منچستر ـ نیز درباره توت عنخ‌آمون صحبت کرد و از این ایده حمایت کرد که توت عنخ‌آمون به عنوان یک پادشاه بیمار، تصویری افسانه‌ای دارد. او همچنین استدلال کرد که «تعداد زیادی از مردان جوان در جنگ جهانی اول، اندکی قبل از کشف مقبره توت عنخ‌آمون جان خود را از دست داده بودند و بر این اساس، تصور یک پسر بیمار از این پادشاه مصر باستان فراگیر شد.»

گمانه‌زنی‌ها درباره معلولیت پادشاه توت عنخ‌آمون زمانی تشدید شد که محققان متوجه شدند یک استخوان میانی در انگشت دوم پای چپ او وجود ندارد. با این حال «سوفیا عزیز» ـ مصر شناس و زیست ـ پزشک ـ با این استدلال که این استخوان ممکن است پس از انتقال به تابوت ناپدید شده یا به عنوان سوغاتی برده شده باشد، می‌گوید: «وقتی توت عنخ‌آمون را مطالعه کردم، شخصاً فکر نمی‌کنم مدرکی درباره معلولیت او وجود داشته باشد؛ زیرا من مومیایی‌هایی را دیده‌ام که به نظر می‌رسد دچار بدفرمی پا باشند. ما به این تغییرات "شبه آسیب‌شناختی" می‌گوییم. عصا فقط نشانه سلطنت بود. پاهای او خیلی خوب در یک راستا قرار داشتند. با بدشکلی پا، او در راه رفتن مشکل داشت، اما استخوان‌های بلند پا هیچ مدرکی از آن بیماری نشان نمی‌دهند.»

یک کالبدشکافی ناشیانه در سال ۱۹۲۵، سه سال پس از کشف مقبره توت عنخ‌آمون توسط باستان‌شناس بریتانیایی «هاوارد کارتر»، منجر به از بین رفتن جسد و چندقطعه شدن آن شد. در سال ۲۰۰۵ نیز سی‌تی‌اسکن ضعیف دیگری سعی کرد دوباره فرضیه بدفرمی پای شاه جوان مصری را تأیید کند. با این حال، این بدفرمی ممکن است ناشی از سی‌تی‌اسکن‌های ضعیف باشد و در واقع طول پاهای او برابر است.

سایر محققان به صحت این فرضیه و تحقیق کاملاً قانع نشده‌اند. دکتر «زینک آلبرت» ـ رییس مؤسسه مطالعات مومیایی در مرکز تحقیقات «Eurac» در ایتالیا ـ معتقد است که نتایج مطالعه سی‌تی‌ اسکن او در سال ۲۰۱۰ معتبر است و توت عنخ‌آمون به دلیل نقص ژنتیکی خود مرده است، نه تصادف.

استانداردهای فعلی تکنولوژی نشان می‌دهد که تعیین توالی DNA بهترین گام رو به جلو است و ممکن است جنبه‌های پنهان مرگ توت عنخ‌آمون را آشکار کند. حتی خود «سوفیا عزیز» اعتراف می‌کند که احتمال زیادی وجود دارد که حقیقت «واقعی» مرگ این فرعون هرگز به طور کامل درک یا فاش نشود.