تپه یحیی شهری در ایران باستان دولت عیلام و همسایه مشهورتر آن سـومر در زمزهء کهنسال‌ترین کشورهای متمدنی بودند که در خلال هزاره چهارم پیش از میلاد در سرزمینهای خـوزستان و بین النهرین طلوع کـردند.هـم اکنون کاوشهای باستانشناسی نشان میدهند که قلمرو تمدن کشور عیلام تا مسافت پانصد مایل (کمی بیش از هشتصد کیلومتری) شرق آن سرزمین را نیز دربرگرفته بود. ناحیه کوهستانی جنوب شرقی ایران که در فاصله حدود 96 کیلومتری دریای عمان قرار دارد محلی بود که از 3400 سال پیش از میلاد به مدت ده قرن دومین مرکز مدنیت عیلام بشمار میرفت.
آنچه امروزه از شهری که روزگاری در حد فاصل رود فرات و دره‌ی سـند واقـع بود برجا مانده تپه خاکی عظیمی است که ارتفاع آن از سطح دریا 1371 متر بوده و در دره‌ی صوغان به مسافت حدود 241 کیلو متری جنوب کرمان قرار دارد. این مکان در بین محلیها به «تـپه یـحیی» مشهور است، بلندی آن 18 و قطر دائره آن 182 متر میباشد. مدارک آثار زندگی در این تپه با یک دهکده دوره‌ی نو سنگی به قدمت 6500 سال آغاز می‌گردد و به یک ارگ ساسانی پایان مـی‌پذیرد.
آثار طبقات میانی تپه یحیی وجود روابطی بین این شهر خاوری عیلامی را با مراکز فرهنگی باختری آن کشور تائید می‌کند. اینگونه مدارک و شـواهد ارزنـده بـاستانشناسی از نظر بررسی فرهنگ بشری از عـصر کـشاورزی تـا عهد شهرنشینی اعتبار فراوان دارد لیکن سه موضوع غیر منتظره باعث اهمیت بیشتر تپه یحیی گردیده است:
نخست نوشته‌های لوحه‌های گلی کـه در یـکی از طـبقات پائین تپه بدست آمده و آزمایش کربن 14 بر روی مـواد آلی پیـشینه‌ی آنرا به پیش از سال 3560 قبل از میلاد می‌رساند.این لوحه‌ها دارای خطوط معروف به پروتو عیلامی هستند. کتیبه‌های عیلامی و سومری قـدیمی‌ترین خـطوطی اسـت که تاکنون در نقاط دیگر نشانی از آن بدست نیاورده‌اند.
لوحه‌های تپه یـحیی در ردیف نخستین نمونه‌هائی بشمار می‌رود که می‌توان قدمت دقیقی برای آنها تعیین نمود و از این بابت نظیر ندارد. شـگفت ایـنست کـه چنین نوشته‌هائی (قدیمی‌ترین نوشته‌های شرقی که تاکنون شناخته شده است) در مـحلی بـدین دوری از سرزمین بین النهرین پدیدار گشته است.
دومین مطلب شگفت‌آور کشف اطلاعاتی در مورد روابط بازرگانی بین عـیلام بـا کـشور سومر از لحاظ کالائی است که کمتر مورد داد و ستد واقع بود و این کـالا بـنام اسـتی تایت Steatite میباشد که بصورت تخته سنگی است که بسهولت آنرا می‌تراشند و بسنگ صابون شـهرت دارد و بـخش عـمده تجارت تپه یحیی را تشکیل می‌داده است بخلاف سومر که محصور در دشتهای سیل‌خیز است، سـرزمین عـیلام کشوری بود کوهستانی و سرشار از منابع طبیعی. صادرات عیلام به سومر عبارت بود از: نـقره، مـس، قـلع، سرب، گوهرهای قیمتی، اسب، چوب، ابسیدین، مرمر سفید، دیوریت و سنگ صابون. کشف این مـسئله کـه تجارت سنگ صابون برای سومر از تپه یحیی که تا این حد دور و در جانب شـرق آن کـشور واقـع بود صورت می‌گرفته است اطلاعات ما را در مورد بازرگانی هزاره چهارم پیش از میلاد کامل‌تر می‌کند.
سـومین مـطلب اینکه کشف تپه یحیی بر اطلاعات مادر خصوص حدود کشور باستانی عـیلام مـی‌افزاید. شـوش،مشهورترین شهر عیلام از مراکز مهم سومری همچون اور ẓurẒ وارید و Eridu چندان مسافتی نداشت، در صورتیکه شهرهای دیگر عـیلام کـه در یـکی از کتیبه‌ها ذکری از آنها رفته (از قبیل آوان ẓAwanẒ یا ماداکتو ẓMadaktuẒ ) محل اصلی‌شان هنوز معلوم نـیست، کـشف شهر عیلامی پررونق چون تپه یحیی در چنین مسافت دوری در مشرق بین النهرین بسیار- شگفت‌انگیز و غیر مـترقبه و در عـین حال تا اندازه‌ای راه‌گشا است، و این مطلب دال بر آنست که چگونه تـمدن‌های شـهری که در عیلام و بین النهرین سفلی طلوع کـرد از جـانب خـاور تا دره‌ی سند راه یافت.
سراول اشتین مـکتشف و بـاستانشناس انگلیسی نخستین کسی است که خاطرنشان نمود که جنوب شرقی ایران از نظر دارا بـودن آثـار پیش از تاریخ ناحیه‌ی مهمی اسـت-دانـشمند نامبرده در 1930 مـیلادی (1309 خـورشیدی) دو مـحل را مورد بررسی قرار داد یکی تل‌ابلیس نـزدیک کـرمان و دیگری بمپور در بلوچستان-تل‌ابلیس اخیراً [1353 خورشیدی] توسط ژوزف کالدول از دانشگاه جورجیا و بمپور توسط کـادری از انـجمن باستانشناسی بریتانیا مورد کاوش واقع شـد.
تپه یحیی اگرچه بـزرگترین تـپه باستانی در جنوب شرقی ایران اسـت تـا تابستان 1967(1346 خورشیدی) ناشناخته بود و در این سال در خلال بررسی‌های باستانشناسی از طرف موزه پی‌بادی دانـشگاه هـاروارد کشف گردید.
تاکنون سه مـوسم حـفاری بـا مشارکت اداره باستانشانسی ایـران در تـپه یحیی انجام یافته و شـش دوره اسـکانی مهم در آن تشخیص دادیم. این محوطه باستانی تقریباً بطور مداوم از نیمه هزاره پنجم پیش از مـیلاد تـا 400 پس از میلاد مسکون بوده است.در پایـان دوره عـیلام یعنی حـدود 2200 پ-م وقـفه‌ای بـمدت 1000 سال در تپه یحیی مـشاهده می‌شود که دلیل آن هنوز روشن نیست. بهرحال تپه یحیی تا 1000 پ-م غیر مسکون باقی ماند تـا ایـنکه مجددا توسط مردمی که دارای فرهنگ عـصر آهـن بـودند مـورد سـکونت قرار گرفت.