تبعات اين نرخ دستوري حالا با گذشت چند ماه در اقتصاد ايران ظاهر شده و مقامات دولت حاضر نيستند مسئوليت اتخاذ اين سياست و تبعاتش را بر عهده بگيرند، به همين دليل هم هريک از مسئولان وقت و مقامات فعلي، از آنچه دلار جهانگيري خوانده مي‌شود، اعلام برائت مي‌کنند.

در تازه‌ترين اظهارنظر، مسعود نيلي، مشاور ارشد اقتصادي وقت رياست‌جمهوري يکي از متهمان اتخاذ اين سياست، روز گذشته گفته است: «چقدر خوب بود اگر فايل صوتي اين جلسه با توجه به اهميت اظهارنظرها و اينکه بعيد است نکته محرمانه‌اي داشته باشد، انتشار عمومي پيدا مي‌کرد». نيلي اين درخواست را زماني مطرح کرده که فقط چند روز از انتشار مصاحبه حسام‌الدين آشنا، مشاور حسن روحاني، با مجله انديشه پويا مي‌گذشت. مصاحبه‌اي که آشنا در آن مدعي شده بود که تمام مشاوران اقتصادي دولت در جلسه‌اي که منتهي به تصميم ارز تک‌نرخي چهارهزارو 200توماني شده بود، حضور داشتند و اگر با اين کار موافق نبوده باشند، حداقل با آن مخالفتي نکردند.

ديروز اما مسعود نيلي در واکنشي کوتاه دوباره توپ را در زمين دولتي‌ها انداخته و به کانال روزنامه دنياي اقتصاد گفته است: «اکثر مطالبي که تاکنون از آن جلسه نقل شده نادرست بوده است» و به همين دليل هم خواستار انتشار فايل صوتي آن جلسه شده است.

اعلام دلار چهارهزارو 200توماني در کنار تبعات اقتصادي اما سويه سياسي نيز داشت. به‌طوري‌که هم‌زمان با آشکارشدن نتايج اين سياست، بحث ديگري که در محافل سياسي بار ديگر پررنگ شده بود، موضوع کاهش نقش جهانگيري به عنوان معاون‌اول رئيس‌جمهور و بالاترين مقام اجرائي کشور بعد از حسن روحاني، در دولت اعتدال بود؛ آنجا که جهانگيري خود به زبان آمد و گفت که حتي اجازه تغيير منشي خود را هم ندارد. فرداي اين اظهارنظر اين سؤال مطرح شد که اگر او توان تغيير منشي خود را هم نداشته، تا چه اندازه در اتخاذ اين سياست نقش داشته است. ارز چهارهزارو 200‌ تومانی حاشيه ديگري نيز دارد. نزاع نظري و رسانه‌اي چپ‌ و‌ راست (اقتصادي) در ايران پاياني ندارد. هر دو طرف همديگر را عامل بحران‌هاي امروزي عنوان مي‌کنند و از کمتر فرصتي براي تخطئه يکديگر چشم نمي‌پوشند. تيم اقتصادي حسن روحاني در پنج سال منتهي به بحران اقتصادي هيچ‌گاه يکدست نبود. اين موضوع باعث شد که بگومگوهاي نظري نيز به درون دولت تسري يابد. به‌اين‌ترتيب مداخله تمام‌عيار دولت در بازار و تعيين نرخ چهارهزارو 200 براي تمام خريدوفروش‌ها موضوعي نبود و نيست که از دايره اين بگومگوها خارج بماند.

  حسام‌الدين آشنا: تنها مخالف اين سياست خود روحاني بود

رئيس مرکز بررسي‌هاي استراتژيک، مشاور رئيس‌جمهوري و البته يکي از ياران نزديک او در گفت‌وگويي تفصيلي با ماهنامه «انديشه پويا» روايت خود را از فرايندي که در آن تصميم ارز تک‌نرخی چهارهزارو200 تومانی خارج شد، شرح داده است. خبرنگار با تکرار اظهارنظرها مبني بر تقليل‌يافتن نقش معاون‌اول در دولت، آشنا را موردپرسش قرار مي‌دهد. از زماني که سياست تک‌نرخي چهارهزارو200 تومانی اتخاذ شد، تا به الان اظهارنظرهاي متفاوتي شده که اکثرا مبني بر اين بودند که هرچند جهانگيري اين موضوع را رسانه‌اي کرد اما اين تصميم خلاف نظر او بوده است. آشنا اين روايت را صادق نمي‌داند؛ «من در جلسه تصميم‌گيري براي دلار چهارهزارو۲۰۰ توماني حضور داشتم. وقتي اوضاع سخت مي‌شود، هيچ‌کس مسئوليت تصميمش را قبول نمي‌کند».
رئيس مرکز بررسي‌هاي استراتژيک رياست‌جمهوري ماجرا را اين‌گونه نقل کرد: «رئيس‌جمهور اعلام کرد که مي‌خواهيم در يک جلسه، درباره وضعيت نرخ ارز که بالا مي‌رود، بحث کنيم؛ قبل از آن جلسه آقاي جهانگيري جلسات متعددي برگزار کرده بودند و آن جلسه اساسا به درخواست آقاي جهانگيري تشکيل شد. آقاي جهانگيري در آن جلسه گزارشي از جلسات قبلي خودشان با تيم اقتصادي دولت و بيرون دولت ارائه کردند که خلاصه‌اش اين سه نکته بود: يک، ما ديگر امکان اين را که دلار را روي سه‌هزارو۵۰۰ تومان نگه داريم، نداريم. دو، چاره‌اي نيست جز اينکه به سمت تک‌نرخي‌کردن ارز برويم. سه. غير از اين نرخ، هر دلاري را که هست، بايد قاچاق تلقي کنيم. آقاي روحاني در آن جلسه، به تک تک اعضاي آن جلسه نگاه کرد و پرسيد: اين جمع‌بندي همه شماست؟ گفتند: بله. ايشان در آن جلسه گفتند من با اين جمع‌بندي صد درصد مخالف هستم اما اگر همه شما موافق هستيد و اين را تنها راه نجات کشور مي‌دانيد، من به مثابه «اکل ميته» با اين پيشنهاد موافقت مي‌کنم».
آشنا تأکيد دارد که نيلي هم در آن جلسه حضور داشته و به‌اين‌ترتيب با تعجب خبرنگار مواجه مي‌شود که «آقاي نيلي گفته‌اند که من در هيچ‌کدام از تصميم‌گيري‌هايي که منجر به اعلام ارز چهارهزارو 200 توماني شد، حضور نداشته‌ام و غايب بوده‌ام؛ اما شما مي‌گوييد آقاي نيلي موافق بود؟». آشنا اين‌گونه پاسخ داد: «ايشان در تصميم چهارهزارو 200 توماني بودند. اصلا آن جماعت از جلسه خودشان آمدند و در اين جلسه نشستند. البته نمايندگي آن جمع را آقاي جهانگيري انجام داد و جمع‌‌بندي کل را ايشان گفت. افراد فرصت داشتند در آن جلسه حرف بزنند و حرف زدند. مي‌توانستند مخالفت کنند، ولي نکردند؛ بنابراين اين پيشنهاد سه‌گانه بدون هيچ مخالفي تصويب شد. فقط يک مخالف داشت و آن رئيس‌جمهور بود. دليل رئيس‌جمهور براي مخالفت اين بود که ما هروقت گفتيم تک‌نرخي، بازار ثانويه‌اي درست شد که قيمت را آن بازار تعيين مي‌کرد و اين دفعه اول نيست که اين کار را مي‌کنيم؛ بنابراين اين طرح شکست مي‌خورد». حسام‌الدين آشنا تعداد حاضران آن جلسه را 15 نفر عنوان کرد.
رئيس مرکز بررسي‌هاي استراتژيک حتي درباره چرايي اعلام‌شدن اين سياست از سوي معاون‌اول نيز تشريح کرد: «صحبت شد که چه‌کسي اين را بگويد؛ رئيس بانک مرکزي بگويد، رئيس‌جمهور بگويد يا معاون‌اول؟ آقاي جهانگيري گفتند من بايد اين را اعلام کنم. من بالاي سر آقاي جهانگيري رفتم و گفتم اگر شما اين را اعلام کنيد، بايد همه حيثيت سياسي خودتان را پاي اين کار بگذاريد آقاي جهانگيري. گفتم اگر شما اين را اعلام کنيد، بايد تا آخرش جواب‌گوي اين تصميم باشيد. گفتم آقاي جهانگيري آيا شما اين آمادگي را داريد؟ ايشان گفت من مسئوليت دارم و بايد اين کار را من انجام دهم».

 ‌ حسن روحاني: ارز 4200 توماني نظر همه مشاوران اقتصادي بود

اولين کسي که گفت تصميم ارز چهارهزارو 200 تومانی با رضايت همه مشاوران اقتصادي دولت صورت گرفت، خود رئيس‌جمهور بود. اين گفته روحاني واکنشي بود به چهره‌هايي که بار اين مسئوليت را گردن روحاني و نزديکان او انداخته بودند. حسن روحاني 13 آذر، در سفر خود به سمنان و در جلسه توسعه و برگزيدگان استان گفت: «ما در شرايطي که در آغاز سال با توطئه آمريکا مواجه بوديم، در فروردين‌ در جلسه‌ مهم اقتصادي که تمامي اقتصاددانان دولت و بسياري از مشاوران و معاونان وزراي اقتصادي حضور داشتند، تصميمي را به اتفاق آرا اتخاذ کرديم که بر مبناي آن، همه اقتصاددانان و مشاوران اقتصادي معتقد بودند ارز بايد در کشور تک‌نرخي شده و اعلام کردند بايد قيمت ارز را چهارهزارو 200 تومان اعلام کنيم. در آن جلسه همه به اتفاق گفتند اگر قيمت ارز را چهارهزارو 200 تومان اعلام کنيم، تمام نيازمندي کشور از لحاظ واردات و سرمايه‌گذاري را به‌طور کامل تأمين خواهيم کرد، به شرط آنکه کساني که اين ارز را دريافت مي‌کنند، بر اساس اعلام خود دقيق و درست عمل کنند. نسبت به اين تصميم ترديد داشتم، به خاطر اين بود که آيا در عمل اين طرح موفق مي‌شود يا برخي از آن سوءاستفاده خواهند کرد».
رئيس‌جمهور با بيان اينکه پس از اخذ اين تصميم به همه مسئولان و اقتصاددانان گفتم «تصميم امشب ما «اکل ميته» است، چراکه شرايط اين الزام را به وجود آورده که تصميم به تک‌نرخي‌کردن ارز بگيريم، ادامه داد: «اگر همه مردم همراهي مي‌کردند، حتما مي‌توانستيم آن تصميم را به‌خوبي به اجرا برسانيم و الان هم اگر همه مردم همراهي کنند و ما نرخي واحد براي ارز تعيين کنيم، مي‌توانيم نيازمندي کشور را تأمين کنيم؛ اما متأسفانه در حين اجرا متوجه شديم برخي از کساني که به‌عنوان واردکننده و سرمايه‌گذار از بانک مرکزي ارز دريافت کردند، نصف آن و گاهي بيشتر از آن پول را در بازار فروختند و شروع به ايجاد فساد کردند».
اين صحبت‌هاي روحاني به گفته‌هاي 14 آبان او نزديک بود، هرچند لحن اين‌بار طمأنينه بيشتري داشت. رئيس‌جمهوري، در ديداري كه 14 آبان سال جاري با معاونان و مديران وزارت امور اقتصادي و دارايي داشت به‌نوعي از اقتصاددان‌ها و  نظريات آنها در كنترل ارز انتقاد كرده بود. رئيس‌جمهوري در آن ديدار گفته بود: «يك وقتي چند اقتصاددان بودند كه سر قيمت ارز هميشه با ما چانه مي‌زدند؛ مثلا ارز سه‌هزارو 800 تومان بود مي‌گفتند اگر اين بشود چهارهزارو 200 تومان، تمام ايران گلستان مي‌شود. مي‌گفتند اگر ارز بشود، چهارهزارو 200 تومان صادرات ما دو برابر مي‌شود. به‌هر‌حال ما براي آنها احترام قائليم، خب اقتصاددان بودند. براي شما هم در وزارت اقتصاد احترام قائليم. آنچه ايشان مي‌گفتند كه با ارز چهارهزارو 200 توماني محقق مي‌شود و ارز بازار دوم، اگر محقق مي‌شد الان دنيا گلستان مي‌شد. اما نبايد فقط يك بعد داستان را ببينيم. اقتصاد دانش بسيار پيچيده‌اي است، اقتصاد كتاب نيست، بعضي‌ها فكر مي‌كنند، اقتصاد كتاب است. 
فرمول‌هايي كه در كتاب خواندند، رفتند امتحان دادند و نمره گرفتند، مي‌شوند اقتصاددان؛ نه اقتصاد خيلي فراز و نشيب دارد».

 ‌ کرباسچي: ارز 4200 توماني به جهانگيري تحميل شد

اعلام دستوري نرخ ارز در دولتي که بنا بود مدافع بازار آزاد باشد، بسياري را سردرگم کرد. برخي با اين ‌گمان که شرايط کشور دشوار است، سعي کردند اين تصميم را با توجه به مخاطراتي مانند خروج آمريکا از برجام و لزوم اعتماددادن به مردم تفسير کنند.اولين‌بار در گفت‌وگو «شرق» با غلامحسين کرباسچي بود که اعلام برائت‌ها آغاز شد. اين گفت‌وگو يکم آبان‌ماه چاپ شد و آنجا کرباسچي درباره نقش جهانگيري در تعيين سياست ارز چهارهزارو 200 توماني، گفته بود: «اين تصميم، تصميم مجموعه سيستم دولت و شخص روحاني بود. اين آقاي روحاني بود که به آقاي جهانگيري فشار آورد و گفت او بايد نرخ ارز چهارهزارو 200 توماني را اعلام کند. در همان جلسه آقاي روحاني به آقاي جهانگيري گفت دولت يعني آقاي جهانگيري! اين در حالي بود که دوستاني که به جهانگيري مشورت مي‌دادند، گفته بودند با اين تصميم مخالف هستند و خود او موافقت چنداني با اين مسئله نداشته است».

 ‌ نيلي، سيف و آخوندي؛ مخالف بوديم

حدود يک ماه بعد، در 28 آبان، ولي‌الله سيف، رئيس مستعفي بانک مرکزي نيز به ماجراي ارز چهارهزارو 200 توماني اشاره کرد. او به «دنياي اقتصاد» درباره پيچيدگي‌هاي اداره بانک مرکزي توضيح داد. سيف در جايي گفت: «يادمان باشد که برخي تصميمات خارج از بانک اخذ ولي براي بانک مرکزي لازم‌الاجرا مي‌شوند» او سياست ارز چهارهزارو 200 توماني را مصداق چنين پيچيدگي و دشواري‌ای عنوان کرد و به اين ترتيب پاي خود را از دايره تصميم‌گيرندگان آن بيرون کشيد.
عباس آخوندي نيز به دفعات به‌کل سياست‌هاي دولت در دوره بحران اقتصادي را به چالش کشيد. او در يادداشتي که کمتر از يک ماه قبل از پذيرش استعفاي او منتشر شده بود، نوشت: «شوربختانه مسئولان به‌جاي آنکه ريشه ناپايداري را شناسايي و درمان کند، در اولين گام، خود را از قيد قانون رها ساخت و در پي يافتن مجوزهايي براي عبور از قانون بود. حال آنکه مهم‌ترين معيار آزمون پابندي دولت‌ها به قانون، رفتار آنان در مواقع بحران است. تثبيت قيمت ارز و قاچاق‌اعلام‌کردن حمل ارز، اعلام ممنوعيت ورود هزارو 400 قلم کالا به کشور ممنوع نمونه‌اي آن است». اين يادداشت 11 مهر چاپ شد. استعفاي آخوندي 28 مهر تأييد شد.
نيلي هم بعد از استعفادادن از دولت در گفت‌وگويي تفصيلي با محسن جلال‌پور که در تجارت فردا منتشر شد، به‌طور غيرمستقيم به موضوعات مربوط به سياست‌هاي دولت در زمانه بحران انتقاد کرد. او گفت: «درباره ارز مشخص است که ديدگاه من چیست و فکر نمي‌کنم ابهامي در اين زمينه وجود داشته باشد. با جهش نرخ ارزي مخالفم و معتقدم نرخ آن بايد با تفاوت تورم داخلي و خارجي به‌صورت هموار و البته با اولويت کاهش تورم تعديل شود... هيچ رئيس‌جمهوري را نمي‌شناسم که با اين جمله موافق باشد. همه رؤساي جمهوري که با آنها کار کرده‌ام هيچ اعتقادي به اين راهبرد نداشته‌اند و برعکس همه به‌دنبال اين بودند که نرخ ارز کاهش پيدا کند يا حداقل مقادیر اسمي آن ثابت بماند... شما به‌عنوان يک اقتصاددان توضيح مي‌دهي، خواهش مي‌کني، تقلا مي‌کني، التماس مي‌کني که نرخ ارز نبايد سرکوب شود اما...».

غلامحسین کرباسچی: آشنا قصد دارد با دروغ از دولت و روحانی دفاع کند

کانال اندیشه پویا: حسام‌الدین آشنا در گفت‌وگو با آخرین شماره ماهنامه اندیشه ‌پویا گفته بود: «برای اینکه آقای کرباسچی از آقای روحانی خیلی تعریف کند، کافی است آقای روحانی یک انتصاب را به توصیه ایشان انجام دهد. اگر آن انتصاب را انجام دهد کاملا بیدار است و اگر آن انتصاب را انجام ندهد، در خواب غفلت است. این هشدارهای کنشگران سیاسی را زیاد جدی نگیرید». این گفته حسام‌الدین آشنا با واکنش غلامحسین کرباسچی همراه شد. کرباسچی در گفت‌وگویی درباره این گفته آشنا گفت: «‌حسام‌الدین آشنا دروغ می‌گوید، از ایشان بپرسید اصلا در پنج سال گذشته من با روحانی دیدار یا صحبتی داشته‌ام که بخواهم درباره انتصابات اظهارنظر کنم؟ آشنا سعی دارد با دروغ از دولت و روحانی دفاع کند، چراکه من در سال‌های گذشته به‌جز چندین جلسه خصوصی که محدود هم بوده‌اند، دیداری با روحانی نداشته‌ام و صحبتی هم با او مطرح نکرده‌ام. مشاور فرهنگی رئیس‌جمهور حقوق می‌گیرد که این حرف‌ها را بزند، او در واکنش به نقدهای من به دولت و در دفاع از روحانی می‌خواهد با دروغ کارهای خود را پیش ببرد. آشنا بگوید من کی و کجا و چه کسی را به روحانی پیشنهاد کرده‌‌ام؟ دروغ که عوارض ندارد. آشنا به‌عنوان شخصی نزدیک به روحانی هیچ عملکرد مثبتی تاکنون نداشته است، این را از وضع فعلی تبلیغات دولت می‌توان دریافت. ما عملکردی از ایشان ندیدیم که آن را خوب یا بد دانیم. به‌جز واعظی که وزیر بوده و دارای رزومه است و با بقیه افراد نزدیک به روحانی متفاوت است، می‌توان گفت بقیه این افراد، نیروهایی هستند که در حلقه‌های امنیتی حضور داشته‌اند؛ من بسیاری از اعضای دولت را نمی‌شناسم». در واکنش به این پاسخ غلامحسین کرباسچی، حسام‌الدین آشنا نیز متن کوتاهی در کانال تلگرامی‌اش منتشر کرد و نوشت: «جناب آقای غلامحسین کرباسچی، سلام علیکم. 1. من خبر نداده‌ام، نظر داده‌ام. 2. گزاره‌ای مشروط را مطرح کرده‌ام که حداکثر می‌توان آن را از جمله «شرطی‌های خلاف واقع» تلقی کنید و اطلاق صفت دروغ‌گو به گوینده آن صحیح نیست». غلامحسین کرباسچی در پاسخ به جواب دوم حسام‌الدین‌ آشنا این‌گونه پاسخ داد: «سلام عليكم. ١- در فهم عرف: اتهام زده‌ايد كه كمتر از دروغ نيست. ٢- اگر كسي بگويد: «اگر آقاي آشنا پرونده كذائي در وزارت نداشت اين حرف‌ها را براي تطهير خود نمي‌زد»، جمله شرطي خوبي است؟ ٣- فرق جمله شرطي خلاف واقع با دروغ چيست؟ در جمله خبري تطابق و عدم تطابق با واقع ملاك صدق و كذب است و در جمله شرطي ارتباط و عدم ارتباط شرط و جزا».