مقایسه‌ای میان گاهان و عبارت‌های فوق‌الذکر یسنا نشان می‌دهد که نوع نگاه گاهان با یسنا نسبت به آتش اهورا مزدا تا چه اندازه متفاوت است؛ در چند نقشی که زرتشت به آتش می‌دهد، نقش‌هایی چون روشن‌کننده‌ی جایگاه دو گروه اشون و دروند، پاداش‌دهنده و یادآور کننده‌ی دو گروه و بهروزی بخشیدن، نقش‌هایی روحانی و اخروی هستند. نقش‌های دیگر، مانند حمایت آتش از زرتشت در برابر دروند و نمایاندن گناه دشمنان و یاری دوستان نیز به حالت روحانی دارند. زرتشت، آتش را که در زندگی ایرانیان باستان به لحاظ قومی، آیینی و عملی اهمیت بسزایی داشت، به منزله‌ی آفریده‌ی اشه و هیته‌نه تلقی کرد. “هیتَه‌نه” (هیته‌نه یا هیتی‌نه) در زبان اوستایی به معنای “ستایش” یا “نیایش” است، و در متون اوستایی به مجموعه‌ای از سرودها یا دعاها که به ستایش اهورا مزدا و دیگر ایزدان زرتشتی اختصاص دارند اطلاق می‌شود. این سرودها در مراسم نیایشی و دینی زرتشتیان خوانده می‌شوند و بخش مهمی از عبادات روزانه تشکیل می‌دهند. در اوستا، هیتَنه‌ها غالباً شامل دعاها و ستایش‌هایی برای خدایان زرتشتی، عناصر طبیعی مقدس همچون آتش، آب و زمین، و ارزش‌های اخلاقی همچون اشه (راستی) هستند. از این رو آتش برای پیامبر دارای اهمیت روحانی و اخلاقی برجسته‌ای بود. به عبارتی، زرتشت از آتش اهورا مزدا چیزهایی را خواستار است که به هیچ وجه جنس دنیوی ندارند، در حالی که پیروان او آتش را هر چه بیشتر در نقش خدایی تلقی کردند که درخواست‌های دنیوی خود را مستقیماً از او می‌طلبیدند. بهتر بگوییم که بعد از گاهان، تمام یسنا از آغاز تا انتها حول محور آتش می‌گردد و در کنار دیگر نیایش‌ها به ایزدان و عناصر طبیعی و غیرطبیعی، مراسم آیینی را تشکیل می‌دهد. در نتیجه یسنا بر خلاف گاهان، جایگاهی مستقل از اهورا مزدا برای ایزدان و امشاسپندان قائل است و جایگاهی خدایی به عناصر طبیعی می‌دهد، چیزی که شاید مدنظر پیامبر نبود. او هرگز از آتش نام نمی‌برد مگر به خاطر اهورا مزدا و این درباره‌ی دیگر امشاسپندان نیز صدق می‌کند. علاوه بر این در یسنا، آتش همچون اهورا مزدا و دیگر ایزدان بیشتر پیکر مادی دارد تا مینوی و ناملموس.
آیین یَزِشنی
در آیین یَزِشنی، که به منظور نیایش و قربانی به ایزدان و اهورا مزدا انجام می‌شود و مجموعه‌ای از دعاها، سرودها، و اقدامات نمادینی است که ترتیبی از بخش‌های زیر است:
1- آماده‌سازی
تمیز کردن فضا: موبدان فضای مقدس را تمیز می‌کنند و ابزارهای لازم را آماده می‌سازند.
شست‌وشوی جسم: برای پاکی جسمی و روحی، موبدان دست و صورت خود را می‌شویند.
2- نیایش‌ها و سرودها
یسنا: مجموعه‌ای از سرودهای مقدس که در طول مراسم خوانده می‌شود و اساس یزشنی را تشکیل می‌دهد.
آفرینگان: دعاهای مخصوصی که برای برکت و نیکبختی خوانده می‌شوند.
3- قربانی
قربانی‌های نمادین: مواردی مانند شیر، آب، هاوم (نوشیدنی مقدس) و سایر اجزایی که به صورت نمادین به ایزدان تقدیم می‌شوند.
4-آتش مقدس
نگهداری آتش: آتش که به عنوان نمادی از نور، حقیقت و حضور اهورا مزدا در این آیین مورد استفاده قرار می‌گیرد و به دقت در طول مراسم مراقبت می‌شود.
5- برگزیده شده از یزشنی‌ها
وندیداد: بخشی از یزشنی که شامل موادی از قوانین پاکی و ناپاکی، داستان‌ها و اسطوره‌ها است.
این آیین به عنوان یکی از پایه‌های عبادات زرتشتیان شناخته می‌شود. هدف اصلی آیین یزشنی تقویت پیوند معنوی بین انسان و خدا و استحکام بخشیدن به اصول اخلاقی و دینی جامعه زرتشتی است.
یشتها
یشتها در توصیف دیگر ایزدان می‌باشد. در مِهر یشت آمده که «مهر دارنده‌ی دشت‌های فراخ، اسب‌های تیز رو به کسی دهد که به مِهر دروغ نگوید. آتش مزدا اهورا راه راست را نماید به کسی که به مهر دروغ نگوید». در اینجا نیز مشاهده می‌شود که آتش به واسطه‌ی راستی که در خود دارد و نماد آن است، همچون میترا به کسانی که دروغگو نباشند و پیمان نشکنند، یعنی دشمن راستی نباشند، راه را نشان می‌دهد. در کرده‌ی ۳۱ آتش با میترا و فر کیانی از پی داموتیش اوتمن می‌تازند. “داموتیش اوتمن” (“دامیتیشن اوتمان”) یکی از مفاهیم برجسته و مهم در دین زرتشتی است که اساساً به مفهوم “روح” و به جنبه‌های روحانی و معنوی انسان و ارتباط او با اهورا مزدا اشاره دارد.
کلمه “داموتیش” یا “دامانیش” به معنای روح یا ذات درونی است، و “اوتمن” به معنای نفس یا جان است. وقتی این دو با هم ترکیب می‌شوند، به تمامیت روح انسانی و مواجهه آن با جهان معنوی اشاره می‌کنند.“داموتیش اوتمن” در متون اوستایی و پهلوی به توضیح رابطه‌ی بین جسم مادی و روحانی انسان پرداخته و بر اهمیت پاکیزگی روح و تلاش برای رسیدن به نیکوکاری و راستی تأکید می‌کند.
در فروردین یشت آمده «که وقتی اهریمن بر ضد آفرینشِ نیک راستی خروج نمود، آنگاه در آن میان وهومنه و آتش به درآمدند و خصومت‌های اهریمن را در هم شکستند». در بند ۵۰-۴۶ از زامیادیشت، آتش رقیب اژی‌دهاک شمرده شده است که از طرف سپنت‌مینو برانگیخته شده تا اژی دهاک را از گرفتن فر باز دارد.