فيزيوكراسی

عملکرد اصول مرکانتیلیسم، در طول سه قرن، نتایجی به بار آورد که بزودی واکنش ایدئولوژیک نیرومندی را سبب شد. اروپا در زمینه اقتصادی، کشاورزی راه سقوط را می‌پیمود و در ظاهر فدای صنعت شده بود، وضع عوارض داخلی و قیمت گذاری برای غلات، قیمت محصولات کشاورزی را کاهش داده و باعث شد زمینهای بایر چند برابر شده و کارگران به سوی شهرها کوچ کنند. مقررات مربوط نرخ گذاری و دستمزدها از سوی اصناف دست و پاگیر و خفه کننده شده و به  صنعت نیز اجازه رشد و پیشرفت نمی‌داد. در این دوران بود که اندیشه جدیدی رشد یافت.

اندیشه‌ورزان آزادی و ایمان قدرت فائقه خرد را به صورت نیکی سیرت و غریزه انسانی می‌ستایند و فیلسوفان پیرو حق طبیعی می‌خواهند زندگی جوامع را از راه اصولی کلی توضیح دهند که تنها از طبیعت آدمی ناشی شده و در همه زمانها و همۀ مکانها دارای ارزش است.

مونتسکیو (Montesquieu) و کوندورسه (Condorcer) به امکان يك جبرگرایی اجتماعی می‌رسند، همانند آنچه در پدیده‌های طبیعی رخ می‌دهد و به وجود قوانین اجتماعی، به معنای علمی آن، معترف می‌شوند.

فرانسواکنه زاده شده در 1694-1774 (Francois Quesnay) که درس پزشکی و جراحی خوانده و پزشک لوئی پانزدهم بود در دربار به مطالعه اقتصاد روی آورد و مقالاتی در زمینه اقتصاد برای دائرة المعارف نوشت همچنین آثاری منتشر کرد که در میان آنها باید از قواعد کلی حکومت اقتصادي يك مملکت کشاورزی منتشره در 1758 (Maximes générales de gouvernement économique d'un royaume agricole ) و جدول اقتصادی (Tableau économique. avec son explication, ou extrait des économies royales de Sully) را نام برد.

به عقیده کنه فقط بارآوری کشاورزی است که می‌تواند ثروت ملی به وجود آورد و تنها اینچنین کارهایی است که مقدار مواد خام را افزایش می‌دهد. در این آثار او توضیح می‌دهد که ثروت ملی متناسب با افزایش درآمد حاصل از محصولات بر هزینه‌ای که صرف تولید آنها می‌شود. صنعت و تجارت صرفاً شكل تازه‌ای به ثروت تولید شده از جمله مواد خام مثل فلزات میدهند و ثروت را از دستی به دست دیگر منتقل می‌کنند بنابر این آنها «سَتَرون» اند نه «بار آور»، به گمانی منظور "کنه" از بارآور تولید چیزی از هیچی است و محصولات صنعتی را تنها تغییر شکل دهنده مواد خام می‌داند البته نظر او این نبود که صنعت مفید نیست بلکه آن را نازا (سَتَرون) در مقابل بارور می‌دانست.
کنه نتیجه می‌گیرد نفع زمیندار و نفع جامعه یکی است. هر چه تولید کشاورزی بیشتر باشد ثروت ملی بیشتر است و می‌گوید دهقانان فقیر، مملکت فقیر و شاه فقیر. به این ترتیب افزایش تولید خالص باید هدف متخصص اقتصاد عملی باشد. تجارت ثروت را توزیع می‌کند ولی طبقات تاجر و صنعتگر به خرج ملت کسب درآمد می‌کنند و مصلحت عمومی اقتضا می‌کند که از این خرج هر چه بیشتر کاسته شود. عواید دولت تابع تولید خالص نیروی کار کشاورزی است و این عواید باید از طریق وضع مالیات بر زمین تأمین شود. همه فیزیوکراتها با تأکید خاص بر تولیدات کشاورزی به زیان صنعت و تجارت همفکر نبودند، بلکه این تأکید فقط مشخصه‌ی پاره‌ای از اعضای گروه بود آدام اسمیت (Adam Smith) یکی از بنیان گذاران اندیشه لیبرالیسم که در قسمت‌های بعدی به آن خواهیم پرداخت در دیدار خود از پاریس در (۱۷۶۴-۱۷۶۶) با کنه آشنا شده بود به او به دیده احترام می نگریست، ولی به رغم متأثر بودن او از اندیشه فیزیوکراتها با «سَتَرون» توصیف کردن صنعت و تجارت موافق نبود.

آن روبر ژاك تورگو بارون دولون ۱۷۲۷-۱۷۸۱ (Anne Robert Jacques Turgot, Baron de Laune) که تحصیلات کشیشی را پیش از انتصاب به مقام کشیشی رها کرده بود را می‌توان از گسترش دهندگان اصلی اندیشه فیزوکراسی دانست. او که از دوستان ولتر بوده و با اقتصاددانان مکتب فیزیوکراتها (طبیعیون) از جمله "کنه" و گورنه(Gournay) و دوپن دونمور(Du Pont de Nemours) آشنایی یافت.

تورگو به مقامات پارلمانی و اداری متعددی نایل آمد و چون تعلق خاطری به اصلاحات اقتصادی عملی یافت رسالات و مقالاتی نوشت که بعضی از آنها برای دایرة المعارف بود در سال ۱۷۷۰ نامه هایی در آزادی تجارت حبوبات نوشت و در سال ۱۷۷۶ تفکراتی در تشکیل و توزیع ثروتها را که نخست در سالهای ۱۷۶۹-۱۷۷۰ در مجله‌ای به چاپ رسیده بود به صورت کتابی جداگانه منتشر کرد در سال ۱۷۷۴ به وزارت دریاداری و اندك زماني بعد به سمت حسابرس کل گماشته شد در این پست که در واقع وزیر دارایی بود بر صرفه جویی پای فشرد و موفق به بالا بردن اعتبار ملی شد. در آغاز از حمایت پادشاه برخوردار بود ولی برنامه‌های او برای الغای امتیازات و تحمیل مالیات بر همه طبقات و آزادی تجارت غله دشمنان بسیاری برای او آورد و در همان حال طرح‌های او برای استقرار نظام آموزشی و کمک به مستمندان، شاه را از او روی گران کرد، سرانجام در سال ۱۷۷۶ ناگزیر به استعفا شده و باقی عمر را به مطالعه پرداخت.
تورگو به عنوان اقتصادان با نظریات کنه درباره اینکه زمین یگانه منبع ثروت است و نیز درباره آزادی کامل صنعت و تجارت همراه بود ولی او بسیار بیش از یک اقتصاددان بود. 
تورگو تاریخ انسانی را از آن رو متمایز از تاریخ حیوانی می‌دانست که در آن پیشرفتی هست پیشرفت به این معنی که دست آوردهای فكرى يك نسل به نسل بعدی منتقل یافته و گسترش می‌یابد. او بیان می‌کند که در حقیقت در هر دوره فرهنگی می‌توان الگوی مکرری یافت ولی معمولاً پیشرفت فکری نوع آدمی از سه مرحله عمده دینی، فلسفی یا مابعد الطبیعی و علمی می‌گذرد در این مرحله‌ی سوم، علوم ریاضی و طبیعی بر ما بعد الطبیعه نظری فائق میآیند و پیشرفت علمی بیشتر و اشکال تازه زندگی اجتماعی و اقتصادی را بنیان می‌نهند به این ترتیب تورگو پیشگام تفسیر تاریخی است که آوگوست کنت(Auguste Comte) در قرن بعد آن را بسط می‌دهد و هر چند از دیدگاه علم اقتصاد باید او را در کنار کنه و دیگر فیزیوکراتها نهاد ولی از دیدگاه وسیع تر فلسفی میتوان او را همرده دنیس دیدرو (Denis Diderot) و ژان باپتیست لرون دالامبر (Jean-Baptiste le Rond d'Alembert) ویراستاران دانشنامه عمومی فرانسوی (آنسیکلوپدی) که در فرانسه میان سال‌های ۱۷۵۱ و ۱۷۷۲ منتشر شد، به شمار آورد.

فیزیوکراتها؛ کنه و تورگو پیشرفت را در رشد علوم و رهایی از خرافه می‌دانستند. روشنی اندیشه با خود رشد تساهل و اصلاحات سیاسی و اجتماعی به همراه می‌آورد. اندیشه پیشرفت در نظریات این اقتصاددانان قرن هیجدهم فرانسه جای داشت. نخستین بار دوپون دو نمور واژه فیزیوکراتها را به کار برد که شامل خود او نیز بود. فیزیوکراتها در آغاز خود را اقتصاددان می‌نامیدند ولی نام خاص آنها مرکب از کلمات یونانی فوسیس (phusis) به معنی طبیعت و کراتین (kratein) به معنی حکومت، نامی است مناسب حال آنها چه این نام ذهن را متوجه عقیده اساسی آنها می‌کند عقیده آنها این بود که قوانین اقتصادی طبیعی وجود دارد و پیشرفت اقتصادی تابع آن است که ما اجازه دهیم که این قوانین فارغ از محدودیت عمل کند.

از این موضع فکری چنین بر می‌آید که حکومت باید حتی الامکان در امور اقتصادی دخالت نکند. جامعه مبتنی بر قراردادی است که به موجب آن فرد تا آنجا به محدود کردن آزادی رضایت می‌دهد که اعمال این آزادی منافی حقوق افراد دیگر باشد. حکومت باید دخالت خود را به تسهیل تحقق این قرارداد محدود کند اگر سعی کند که مثلاً با رقابتهای محدود کننده یا با حفظ امتیازات یا انحصاراتی برای خود در حوزه اقتصاد دخالت کند مانند آن است که بخواهد در عملکرد «قانون طبیعی» دخالت کند و از چنین دخالتی هیچ خیری عاید نمی‌شود چون طبیعت خود بهتر می‌داند.

نباید این سخن بدین معنی گرفته شود که فیزیوکراتها آزادیخواهانی به پرشوری هواخواهان متعصب اندیشه حکومت مردمی بودند به عکس آنها به حکومت مطلقه مبتنی بر روشن اندیشی به چشم وسیله نیکویی برای تحقق سیاست خود می‌نگریستند. تفکر عدم دخالت دولت در امور اقتصادی و آزادی عمل، معنایی انقلابی داشت و به عنوان جزئی از خواست عمومی برای آزادی به کار می‌رفت و در واقع هم به کار رفت ولی نه "کنه" و نه "تورگو" هیچ کدام را نمی‌توان مدافع انقلاب دانست، یا خواستار اینکه حکومت مردمی جانشین حکومت سلطنتی شود.

نظم طبیعی

فیزیوکراتها نخستین کسانی هستند که درك واضحی از علم اجتماع و قوانین اقتصادی ارائه می‌دهند. به نظر آنها جوامع بر طبق همنواختیهای عمومی که همان نظم طبیعی باشد، رشد و تکامل پیدا می‌کند این نظم طبیعی و رای آن حالت طبیعی است که روسو عزیزش می‌دارد این نظمی است خدا خواسته برای بهروزی آدمی تا آن را بیاموزد و بشناسد و از آن پیروی کند. نفع شخصی هیچ کسی نمی‌تواند بر خلاف این نظم الاهی باشد چراکه وقتی آدم سود خود را جستجو کند درست در جهت سود عموم عمل می‌کند از این رو کافی است مردم آزاد گذاشته شوند تا دنیا به سوی نظم و هماهنگی پیش برود.

 تقسیم ثروت

 فیزیوکراتها همچنین نخستین کسانی هستند که درباره مسیری که ثروت از لحظه تولید تا مصرف طی می‌کند نظریه‌ای جامع ارائه می‌دهند و مفهوم‌های تولید خالص و جریان اقتصادی را باز می‌نمایند.

تولیدخالص

نظر فیزیوکراتها با مفهوم امروزی تولیدخالص ملی (NDP) به عنوان نمایشگر تفاوت میان ثروتی که از طریق عملیات تولیدی حاصل شده با ثروتی است که در راه همین تولید به مصرف رسیده است، بسیار نزدیک است. به عقیده اینان تنها کشاورزی است که مایه تولید خالص است این تنها شاخه‌ای است که زاینده سرمایه‌هایی است که بر ثروتهای از بین رفته فزونی دارد زیرا که این تنها رشته‌ای است که در آن دست طبیعت برای تولید به یاری دست آدمی می‌آید

جریان اقتصادی

عبارت است از تقسیم تولید خالص بدست آمده که در میان اعضای جامعه مانند خون که در بدن جاری است، پخش می‌شود. شالوده فکری این مکتب بر تقسیم جامعه به سه طبقه استوار است، طبقه مولد یعنی کشاورزان؛ طبقه به اصطلاح سترون، نازا و بی ثمر یعنی بازرگانها و صاحبان صنایع؛ و سوم طبقۀ انگل‌ها و مفتخورها یعنی ملاکان. بنابر نظریه تولید خالص، تنها سرچشمه ثروت از طبقه اول می‌جوشد و در پرتو کار اوست که حرکت دورانی روی می‌دهد و ثروت حاصله در جامعه پخش می‌شود. پس کشاورزی به طور سیستماتيك باید تشویق شود و توسعه یابد، زیرا که این تنها منبع تولید خالص است این نظر در سراسر قرن هجدهم اروپا نافذ می‌شود و جنبشی برای بازگشت بسوی زمین را پدید می‌آورد و به لطف کاربرد کودها و تکمیل کارافزارها کشت، کشاورزی به پیشرفتهای قابل ملاحظه‌ای می‌رسد.

یك سیاست اقتصادی ارضی یا لیبرال ارضی از این اصول ناشی گردید.