زندگی کمال
محمد غفاری «کمال الملک» در سال ۱۲۲۷ ه.ش به دنیا آمد. او که پسر میرزا بزرگ بود، دوران کودکی را در روستایی نزدیک کاشان در میان خانواده‌ای هنر دوست و اهل فرهنگ گذراند که عمویش صنیع الملک و برادر بزرگش ابوتراب غفاری سرآمد آنها بودند. محمد در دوازده سالگی به تهران آمد و در مدرسه دارالفنون مشغول به تحصیل شد. وی پس از مدتی پیشرفت کرده و موفق به دریافت نشان علمی شد. با کشیدن تصویر مدیر مدرسه، نظر ناصرالدین شاه را به خود جلب کرد و در ۱۲۶۱ ه.ش به نقاش باشی ملقب شد. یکسال بعد ازدواج کردکه حاصل این ازدواج چهار فرزند بود. محمد در سال ۱۲۶۹ ه.ق از طرف ناصرالدین شاه لقب کمال‌الملک را گرفت.
کمال الملک پس از کشته شدن ناصرالدین شاه برای مطالعه و کسب تجربه به اروپا سفر کرد و بیش از سه سال را در فلورانس، رم و پاریس گذرانید و در موزه ها به کپی کردن آثار استادانی چون رافائل، رامبراند و تیسن پرداخت. در پاریس با فانتن لاتور استاد نقاشی موزه لوور آشنا شد. فانتن لاتور در معرفی کمال الملک به شاگردانش می گوید: «مواظب باشید! این آتش از ایران آمده است؛ از تابش و حرارت آن بهره گیرید.»
در دوران مظفرالدین شاه، کمال الملک به ایران آمد و پس از آن برای مدتی در کربلا و بغداد ساکن گردید که این اقامت منجر به خلق آثاری چون رمال، آهنگر بغدادی و میدان کربلای معلا شد. وی به امر شاه به ایران بازگشت و آثاری چون مظفرالدین شاه، میرزا علی اصغر خان اتابک، صورت حکیم الملک، میرزا محمود خان و ... را خلق نمود.
پس از برقراری مشروطه، کمال الملک تلاش کرد که به آرزوی دیرینه خود – تاسیس مدرسه صنایع مستظرفه – در سال ۱۲۹۸ ه.ش، جامه عمل پوشاند. او تا سال ۱۳۰۷ ه.ش اداره این مدرسه را بر عهده داشت، ولی از این زمان به علت اختلاف با مجریان اداره معارف، مدرسه را ترک کرد و به ملک شخصی خود در حسین آباد نیشابور نقل مکان کرد. کمال الملک در روز یکشنبه ۲۷ مرداد ۱۳۱۹ ه.ش در سن ۹۵ سالگی درگذشت و در باغ آرامگاه عطار نیشابوری به خاک سپرده شد.
برخی از آثار بی بدیل
یکی از معروف‌ترین آثار این هنرمند نقاشی «تالار آینه» است. این تالار یکی از اتاق‌های کاخ گلستان است. این تالار در سال 1253 شمسی به دستور صنیع‌الملک ساخته و برای تزیین آن هشت سال زمان صرف شد. ضلع جنوبی این تالار رو به باغ گلستان است و سه ارسی بزرگ، زیبایی‌های بیرون آن را پیش چشم بیننده می‌آورد. جزییات این تالار سال‌ها پیش به‌دست کمال‌الملک برای همیشه روی یک تابلو نقاشی ثبت شد.
«تالار آینه» اثر کمال‌الملک
آینه‌کاری‌ها، نورهایی که بر فرش‌ها تابیده و شکوهی که در پرداخت پرده‌ها و چلچراغ‌ها وجود دارد، نقاشی یکی از تالارهای کاخ گلستان را از واقعیت آن زیباتر کرده است.
کمال‌الملک برای کشیدن این تابلو هفت سال از عمرش را صرف کرد تا سرانجام هنری از خودش باقی بگذارد که نه‌تنها تمام جزییات تالار آیینه را به تصویر کشیده، بلکه بسیار بزرگ‌تر و زیباتر از واقعیت این تالار در نقاشی او دیده می‌شود. یکی از ویژگی‌های تابلوی تالار آینه این است که کمال‌الملک برای باشکوه‌تر نشان دادنش، آن را طوری نقاشی کرده که وسیع‌تر از حالت واقعی‌اش به نظر می‌رسد. به همین دلیل، همه شکوهی که در این تابلو وجود دارد، واقعی نیست و بخشی از آن زاییده‌ی هنر سرانگشتان کمال‌الملک است.
کمال‌الملک هفت سال تمام، ابزار نقاشی‌اش را به تالار برد و جزییات منظره‌ی روبه‌رویش را روی بوم پیاده کرد تا توانست اثری از خودش باقی بگذارد که هنر او را به کمال نشان می‌دهد. اکنون مجسمه‌های مومی کمال‌الملک و ناصرالدین شاه در این تالار نصب شده‌اند. کمال‌الملک در حال نقاشی تالار آینه است و ناصرالدین‌شاه روی یک صندلی نشسته و به منظره‌ی بیرون نگاه می‌کند.
کمال‌الملک در طول عمرش تابلوهای بسیاری خلق کرد که «فالگیر بغدادی»، «دو دختر گدا»، «دوشان تپه»، «حوضخانه عمارت گلستان» و «بازار کربلا» از معروف‌ترین آنها هستند.
«دوشان تپه» اثر کمال‌الملک
«دو دختر گدا» اثر کمال‌الملک
علی حاتمی و کمال الملک
شاید یکی از مهم‌ترین تصاویری که از کمال‌الملک به خاطر می‌آوریم، فیلمی باشد که مرحوم علی حاتمی آن را با حضور بازیگران مطرح سینما کارگردانی کرد. جمشید مشایخی در این فیلم نقش کمال‌الملک را بازی کرد و عزت‌الله انتظامی ناصرالدین‌شاه بود.