به گزارش انجمن خرد آورده شده از ایسنا رضا سلیمان‌نوری در خصوص ثبت جهانی راه‌آهن ایران و ویژگی‌های این اثر تاریخی اظهار کرد: مسیر راه‌آهن سراسری ایران از بندر ترکمن در شمال کشور آغاز شده و به بندر امام‌خمینی در جنوب کشور منتهی می‌شود. اگرچه پیشینه احداث و بهره‌برداری موفق نخستین خط راه‌آهن در ایران به دوره قاجار و به سال ۱۲۲۷ شمسی از رشت به بندر پیربازار و بندر انزلی بازمی‌گردد که بقایای آن همچنان در مسیر رشت به پیربازار با یک لوکوموتیو بخار در محوطه اداره‌کل بنادر استان گیلان وجود دارد اما احداث راه‌آهن سراسری شمال به جنوب ایران در سال ۱۳۰۵ شمسی به تصویب رسید.
وی افزود: یک سال بعد، یک قرارداد نقشه‌برداری برای احداث خطوط راه‌آهن با کنسرسیومی متشکل از کمپانی آمریکایی یولن و شرکت‌های آلمانی فیلیپ هولتسمان، ویولیوس برگر و زیمینس باواونیون به بهای هر کیلومتر حداکثر ۳۶۸ تومان بسته شد. این مجموعه‌ها نیز مسیری ۱۳۹۴ کیلومتری را برای نخستین خط سراسری راه‌آهن ایران طراحی کردند که نه تنها از حیث تکنیک و کیفیت ساخت، بلکه از بعد گردشگری و برخورداری از مناظر و جاذبه‌های طبیعی ویژه در جهان حائز اهمیت است.
راه‌آهن ایران، خط آهن پیروزی روس‌ها در جنگ جهانی دوم
رئیس هیات مدیره انجمن توسعه گردشگری چهارباغ ادامه داد: در ۲۳ مهر ۱۳۰۶ اولین کلنگ ساختمان راه‌آهن سراسری در تهران و در محل کنونی ایستگاه تهران بر زمین زده شد و از همان زمان ساخت راه‌آهن از سه نقطه جنوب، مرکز و شمال آغاز شد. این راه‌آهن زمانی اهمیت جهانی پیدا کرد که در زمان جنگ جهانی دوم، متفقین برای ارسال سلاح و غذا برای روسیه از آن استفاده می‌کردند؛ تا حدی که آن را خط آهن پیروزی لقب دادند.
سیلمان‌نوری یادآور شد: کمپانی ساختمانی یولن آمریکا، نخستین شرکتی بود که در امر نقشه‌برداری و ساختمان راه‌آهن سراسری نماینده خود را به ایران فرستاد. برای انجام این موضوع با سرمایه داخلی و تحمل هزینه‌های آن پیش از آغاز به ساخت راه‌آهن، دولت وقت قانون انحصار قند، شکر و چای را وضع و در نهم خرداد ۱۳۰۴ به تصویب مجلس شورای ملی رسانید. به موجب این قانون مقرر شد از هر سه کیلو قند و شکر دو ریال، و از هر سه کیلو چای ۶ریال مالیات اخذ و درآمد حاصله از آن صرف هزینه ساختمان راه‌آهن سراسری شود.
وی اضافه کرد: از سال ۱۳۰۸ کنسرسیومی بین‌المللی با حضور شرکت آمریکایی یولن و چند شرکت آلمانی از جمله بیلفینگر و زیمنس، پروژه را در اختیار گرفتند و بخشی از عملیات ساخت راه‌آهن را آغاز کردند. در سال ۱۳۰۹ و پس از تأخیر در پرداخت هزینه‌ها از سوی ایران، شرکت آمریکایی از ادامهء انجام پروژه انصراف داد. ایران در اردیبهشت ۱۳۱۲ قراردادی را با شرکت دانمارکی کمپساکس که در حال ساخت راه‌آهن ترکیه بود به امضا رساند. کمپساکس برای اجرای بخش‌های این قرارداد با ۴۳ شرکت پیمانکاری مختلف از اروپا، آمریکا و ایران قرارداد بست. مهندسان این شرکت عملیات در هر کدام از بخش‌ها را نظارت و عملیات را از دفتر مرکزی تهران هماهنگ می‌کردند.
خط آهن ایران در شهریور ۱۳۱۷ به بهره‌برداری رسید
رئیس هیات مدیره انجمن توسعه گردشگری چهارباغ خاطرنشان کرد: طبق قرارداد لازم بود کمپساکس خط را تا خرداد ۱۳۱۸ تکمیل کند. کمپساکس پروژه را زیر بودجه و پیش از موعد مقرر در قرارداد به اتمام رساند و خط آهن سراسری ایران ۳ شهریور۱۳۱۷ افتتاح شد. مرتفع‌ترین نقطه آن نیز در نزدیکی اراک در ارتفاعی معادل ۲۲۰۰ متر بالاتر از سطح دریا واقع بود.
سلیمان نوری گفت: راه‌آهن سراسری در ۲۷ مرداد ماه ۱۳۱۷ به پایان رسیده و دو خط شمال و جنوب در ایستگاه راه‌آهن سمیه به یکدیگر متصل و در روز سوم شهریورماه ۱۳۱۷ این خط با تشریفات خاصی افتتاح و بهره‌برداری آن آغاز شد. بندر امام خمینی که در آن زمان بندر شاهپور نام داشت، اهواز، اندیمشک، ایستگاه راه‌آهن دورود، اراک، قم، تهران، گرمسار، شاهی یا قائمشهر، ساری و بندر شاه آن زمان یا بندر ترکمن کنونی، ایستگاه‌های نخست این خط آهن سراسری بودند.
احداث ۲۳۰ تونل و ۴۱۰۰ پل، خط آهن ایران را به یک شگفتی مهندسی تبدیل کرد
وی با اشاره به اینکه ساخت این خط آهن یک شگفتی مهندسی نامیده شده عنوان کرد: این خط آهن در یک مسیری طولانی و از اقلیم‌های مختلف عبور کرده است. در سال‌های نخست قرن معاصر با وجود امکانات آن زمان ایران، حدود ۲۳۰ تونل است و ۴۱۰۰ پل در ۱۳۹۴ کیلومتر احداث شده و در حال حاضر از این پدیده به عنوان یک شگفتی مهندسی یاد می‌شود.
معیارهای ثبت جهانی یک اثر تاریخی توسط یونسکو چیست؟
رئیس هیات مدیره انجمن توسعه گردشگری چهارباغ در خصوص معیارهای ثبت جهانی یک اثر توسط یونسکو تصریح کرد: یونسکو برای ثبت یک اثر در فهرست آثار جهانی معیارهای ۱۰گانه‌ای دارد که عبارتند از وجود نشانه‌های شاهکار از یک نبوغ خلاقانه بشری، نشان‌دهنده تبادل ارزش‌های بشری در یک بازه زمانی یا در یک منطقه فرهنگی از جهان که پیشرفت در زمینه‌های معماری یا فناوری، هنرهای یادبودی، برنامه‌ریزی شهری یا طراحی منظر فرهنگی در آن مشهود باشد، نمونه و گواه منحصر به فرد و یا حداقل استثنایی از یک سنت فرهنگی یا تمدن زنده یا نابود شده باشد، نمونه‌ای بارز از گونه‌ای منحصر به‌فرد در معماری یا فناوری که نشان دهنده مرحله مهمی از تاریخ بشری باشد، نمونه بارزی از سنت سکونت بشر یا کاربری اراضی یا کاربری دریایی باشد که نماینده یک یا چند فرهنگ یا تعامل میان انسان و محیط زیست باشد که محیط تحت تأثیر شدید تغییرات جبران‌ناپذیر، آسیب‌پذیر شده باشد.
سلیمان‌نوری ادامه داد: در دیگر موارد نیز به صورت مستقیم یا ملموس با رویدادها یا سنت‌های زیستی، عقاید، باورها و یا آثار هنری و ادبی با اهمیت برجسته جهانی مرتبط باشد، شامل پدیده‌های شگرف طبیعی یا مناطقی با طبیعت زیبای استثنایی و اهمیت زیباشناختی باشد، نمونه‌ای بارز از مراحل مهم تاریخ کره زمین شامل آثار حیات، فرآیندهای مهم زمین‌شناسی که به شکل‌گیری پوسته زمین یا جلوه‌های بارز زمین‌ریختی و ریخت‌شناسی زمین می‌انجامد، نمونه‌ای برجسته از فرآیندهای در جریان زیست‌بومی یا زیستی طبیعی باشد که به تکامل و شکل‌گیری زیست‌بوم‌های زمینی، آب‌های شیرین، ساحلی و دریایی و مجموعه‌های گیاهی و جانوری می‌انجامد، دربرگیرنده مهمترین و برجسته‌ترین زیستگاه‌های طبیعی برای حفاظت از تنوع زیستی که شامل گونه‌های در خطر و دارای ارزش برجسته جهانی در محل از لحاظ علمی و حفاظتی باشد.
وی بیان کرد: این معیارها در دستورالعمل عملیاتی اجرای کنوانسیون میراث جهانی توضیح داده شده‌اند. بر این اساس، علاوه بر متن کنوانسیون که ابزار اصلی کار در حوزه میراث جهانی است، معیارهای یاد شده به طور منظم از سوی کمیته میراث جهانی به‌روز می‌شوند تا مفهوم کاملی از میراث جهانی را در هر برهه‌ای از زمان منعکس کنند.
احداث خط آهن ایران در معماری و فناوری ایران تحول ایجاد کرد
رئیس هیات مدیره انجمن توسعه گردشگری چهارباغ با اشاره به اینکه راه‌آهن سراسری ایران با استفاده از معیارهای شماره دو و چهار این معیارهای ۱۰گانه در فهرست جهانی یونسکو قرار گرفته است، عنوان کرد: اینکه برخی از کارشناسان معتقد بودند که راه‌آهن ایران دارای هیچ کدام از این دو معیار نیست به این دلیل بود که این افراد نه اطلاع دقیقی از نقش این خط آهن در تبادلات سیاسی، فرهنگی و اجتماعی و حتی قومی ایران داشته و نه از جایگاه جهانی آن در تحولات منطقه‌ای خبر داشتند. این خط آهن نمونه بارز معیار شماره دو است؛ زیرا از منظر معماری، برنامه‌ریزی شهری و فناوری ایجاد آن تحولات شگرفی را در سطح ایران ایجاد کرد و ایران چندگانه را به سوی یک نظام متحد و هماهنگ شهری و معماری رهنمون ساخت.
سیلمان‌نوری با اشاره به انتخاب راه‌آهن ایران با توجه به معیار شماره چهار ثبت جهانی اظهار کرد: اگر راه‌آهن سراسری ایران نبود سرنوشت جنگ جهانی دوم به گونه‌ای دیگر رقم می‌خورد و قطعا جهان کنونی وجود نداشت؛ زیرا به گواه منابع تاریخی مستدل، این خط آهن ناجی اصلی روسیه در برابر آلمان هیتلری شد و بر این اساس گونه‌ای منحصر به‌فرد از فناوری است که استفاده از آن مرحله مهمی از تاریخ بشری را ایجاد کرده است.
ثبت جهانی، ناجی آثار تاریخی، فرهنگی و ملی است
وی در مورد سرنوشت این آثار تاریخی پس از ثبت در فهرست جهانی یونسکو خاطرنشان کرد: این ثبت جهانی ضامن حفظ واقعیت آثار تاریخی و فرهنگی است. پس از این، یونسکو نظارت‌های ویژه‌ای برای حفظ و احیاء بناهای ثبت شده دارد با این تفاوت که در بحث ثبت ملی برخی شرایط و تحولات قانونی موانعی برای حفظ بنا ایجاد می‌کنند اما در فرآیند ثبت جهانی، نظارت‌ها بین‌المللی است و هرگونه تغییر و تحولی حتی در قوانین باید قوانین یونسکو را مدنظر قرار دهد. بر این اساس می‌توان ثبت جهانی را یک ناجی بزرگ برای حفظ آثار تاریخی، فرهنگی و ملی دانست.
رئیس هیات مدیره انجمن توسعه گردشگری چهارباغ در پاسخ به این سوال که آیا بنا یا مجموعه دیگری وجود داشته که برای قرارگیری در فهرست آثار جهانی نسبت به راه‌آهن سراسری اولویت بیشتری داشته یا خیر، گفت: اگر بخواهیم منصفانه نگاه کنیم به طور قطع مواردی چون مجموعه حرم مطهر رضوی، شهر تاریخی توس، شهر تاریخی سیراف، مجموعه عظیم کاروانسراهای تاریخی ایران، محور تاریخی سلجوقیان و غزنویان خراسان، شهر تاریخی جیرفت، کوه خواجه سیستان و مجموعه آسبادهای ایران در اولویت ثبت جهانی نسبت به راه آهن سراسری بودند. البته هرکدام از این موارد به دلیل عدم همراهی کامل یک یا چند مجموعه مرتبط با مالکیت، بهره‌برداری و حفاظت از آن‌ها با برنامه‌های اجرایی برای ثبت جهانی در روند تکمیل پرونده ناکام ماندند و پرونده راه‌آهن سراسری به دلیل همراهی مجموعه‌های مرتبط تکمیل و ارسال شد.
سلیمان‌نوری گفت: به عنوان یک خراسانی امیدوارم هر چه زودتر یکی از پرونده‌های مرتبط با این خطه تاریخی به ویژه پرونده شهر تاریخی توس یا حرم مطهر رضوی تکمیل شده و برای ثبت جهانی به یونسکو ارسال شود.