سعید نفیسی، فرزند علی‌اکبر ناظم‌الاطبا در ۱۸ خردادماه ۱۲۷۴ خورشیدی در تهران به دنیا آمد. پدرش، پزشکی حاذق بود که او را بانی بیمارستان مدرن در ایران می‌دانند. سعید نفیسی تحصیلات سه ساله‌ی ابتدایی را در مدرسه‌ی شرف، یکی از نخستین مدارس جدید ایران که پدرش تاسیس کرده بود سپری کرد و تحصیلات متوسطه‌ی خود را در مدرسه‌ی علمیه گذراند. به واسطه ی رفت‌وآمد بزرگان در خانه‌ی پدرش او از ابتدا با آن‌ها آشنا می‌شود و از آن‌ها تاثیر فراوان می‌پذیرد. ملک‌الشعرای بهار، عارف قزوینی، میرزاده عشقی، ادیب‌الممالک فراهانی، آصف‌‌الممالک کرمانی، وقارالسلطنه شیرازی و … از جمله افرادی هستند که در منزل ناظم‌الاطبا آمد و شد داشتند و به گفته‌ی خود نفیسی موجب شدند تا او در آغاز کار به محیط ادبی تهران وارد شود و ذوق فطری وی پرورش بیابد و بر تجاربش افزوده شود. مدرسه‌ی علمیه تنها مدرسه‌ای بود که دوره‌ی متوسطه داشت. نفیسی در ۱۲۸۸ دوره‌ی متوسطه را در تهران به پایان رساند. پانزده‌سال سن داشت که برادر بزرگ‌ترش دکتر اکبر مودب نفیسی او را برای ادامه‌ی تحصیل به اروپا برد. نفیسی تحصیلات خود را در شهر نوشاتل سوئیس و دانشگاه پاریس به انجام رساند و سال ۱۲۹۷ به ایران بازگشت. پس از بازگشت ابتدا در دبیرستان‌های تهران به تدریس زبان فرانسه پرداخت و پس از آن در وزارت «فواید عامه» به خدمت مشغول شد. وزارت فواید عامه یکی از وزرات‌خانه‌‌های دولت ایران بود که از ابتدای مشروطیت آغاز به کار کرده بود و تا سال ۱۳۰۹ به کار ادامه داد. نفیسی در سال ۱۲۹۷ به گروه نویسندگان مجله‌ی دانشکده پیوست و در مدت یک سال فعالیت در این مجله با ملک‌الشعرای بهار هم‌کاری نزدیک داشت.

نفیسی در سال ۱۳۰۸ به وزارت فرهنگ رفت و علاوه بر تدریس زبان فرانسه در دبیرستان‌ها، آموزش در مدارس علوم سیاسی، دارالفنون، مدرسه‌ی عالی تجارت و مدرسه‌ی صنعتی را نیز عهده‌دار شد. سال‌ها بعد نفیسی به تدریس در دانشکده‌های حقوق و ادبیات مشغول شد و به عضویت فرهنگستان ایران درآمد. با آغاز به کار دانشگاه تهران، نفیسی در جایگاه استاد دانشکده‌ی حقوق و پس از آن، به استادی دانشکده‌ی ادبیات رسید. نفیسی در سال ۱۳۰۱ سردبیری مجله‌ی ادبی پرتو را که مدیریت آن با میرزا محمدعلی‌خان واله خراسانی بود را بر عهده گرفت اما پس از انتشار سه شماره این مجله به صورت روزنامه‌ی سیاسی درآمد و این امر موجب کناره‌گیری سعید نفیسی شد. نفیسی با نشریات بسیاری مانند پیام نو، ارمغان، دانشکده ادبیات، آینده، مهر، نامه فرهنگستان، مردم‌شناسی، یادگار، شفق، سال‌نامه‌ی دنیا و تقدم هم‌کاری نزدیک داشت. تنوع حوزه‌ی کار و تحقیق سعید نفیسی بسیار است. از تحقیقات ادبی گرفته تا تحقیقات تاریخی و تصحیح متون نظم و نثر فارسی، فرهنگ‌نویسی، ترجمه از زبان‌های اروپایی، کتاب‌شناسی، روزنامه‌نگاری و داستان‌نویسی از کارهایی است که نفیسی انجام داده است. تسلط کم‌نظیر سعید نفیسی به تاریخ و ادبیات ایران موجب شد تا آثار گران‌سنگی پدید بیاورد و موفق شود که تعداد بسیاری از متون نظم و نثر فارسی را به شیوه‌ای علمی از گم‌نامی بیرون بیاورد و منتشر کند. کتاب‌خانه‌ی شخصی کم‌نظیری که فراهم آورده بود به نفیسی این امکان را داد که به مهم‌ترین منابع و مآخذ تاریخی و ادبی دست‌رسی داشته باشد. در مورد کتاب‌خانه‌ی کم‌نظیر نفیسی بسیار سخن گفته‌اند.

ایرج افشار درباره‌ی کتاب‌خانه‌ی نفیسی و سرنوشت آن چنین می‌گوید: «کتابخانه نفیسی خزانه‌ای بود با ارج و ارزش. از هر دست کتاب و نشریه به هر زبان و خطی در آن دیده می‌شد که محقق و دانشجو و دوست و بیگانه از آن استفاده می‌کردند. در این کتابخانه نزدیک به پانزده هزار کتاب و مجله و نسخه خطی بود که قسمت کوچکی از آن را به کتابخانه‌های مجلس و دانشگاه کلمبیا فروخت و قسمت بیشتر آن را در اختیار دانشگاه گذاشت که برای کتابخانه مرکزی بردارند.» سعید نفیسی از سال ۱۳۱۸ هم‌کاری خود را با رادیو آغاز کرد. نفیسی از سال ۱۳۴۰ برنامه‌ی یادداشت‌های یک استاد را پایه‌گذاری کرد. «از کسانی که در هنگام به راه‌افتادن رادیو با آن هم‌کاری نزدیک داشتند و به گونه‌ای جزء اولین‌های رادیو محسوب می‌شوند می‌توان به سعید نفیسی مورخ و ادیب و نمایش‌نامه‌نویس اشاره کرد. او در بسیاری از برنامه‌های ادبی رادیو که در زمینه‌ی ادبیات و همین‌طور ایران‌شناسی بود به عنوان کارشناس حضور پیدا می‌کرد.» وجوه مختلف و متفاوت شخصیت علمی نفیسی تا اندازه‌ای است که عبدالحسین زرین‌کوب او را شخصیتی چند بعدی: مورخ، محقق، ادیب، منتقد، نویسنده، مترجم، زبان‌شناس و روزنامه‌نگار معرفی می‌کند.

همسر نفیسی، پریمرز در مورد کتاب‌دوستی سعید نفیسی چنین می‌آورد: «نفیسی واقعاً عاشق کتاب بود. او مصرف مفید و به جای پول را فقط در خریدن کتاب می‌­دانست؛ به طوری که ضروری­‌ترین احتیاجات شخصی خود را در این راه صرف می­‌کرد. می‌­گویند در مدرسه شاگرد زیاد منظمی نبود، ولی هوش و حافظه‌­اش عالی بود. مطالعه را از همان اوایل جوانی دوست داشت. عقیده داشت کتاب باید چاپ شود و به دست مردم برسد. کتاب را نباید حبس کرد و جلوی پیشرفت فکری مردم را گرفت. باید وسیله به دست مردم داد تا هر کس هر قدر مایل است، مطالعه کند، و روشن‌بین و روشن‌فکر شود و این مسئله را یک قدم اساسی برای پیشرفت جامعه و به خصوص جوانان می­‌دانست. هیچ‌وقت با هیچ ناشری در گرفتن حق تألیف سخت نمی‌­گرفت.» سعید نفیسی در سال‌های پایانی عمر خود خانه‌ی کوچکی در پاریس خرید و بیش‌تر اوقات خود را در آن‌جا سپری می‌کرد.7

نفیسی دوست داشت که برای همیشه در کشوری که در آن تحصیل کرده و همانند کشور خود آن‌جا را دوست می‌داشت اقامت گزیند. آرزویی که محقَق نشد. نفیسی که برای شرکت در نخستین کنگره‌ی جهانی ایران‌شناسان به تهران آمده بود به بیماری آسم مبتلا شد و یک‌شنبه ۲۲ آبان‌ماه ۱۳۴۵ در بیمارستان شوروی تهران درگذشت. بسیاری نفیسی را معمار نثر جدید ایران دانسته‌اند و این چیرگی از احاطه‌ی کامل او به زبان‌های یونانی، لاتین، فرانسه، روسی، اردو، پشتو، عربی و فارسی ناشی شده است. سعید نفیسی در سال ۱۳۳۸ جایزه‌ی سلطنتی دربار ایران برای ترجمه‌ی «آرزوهای بر بادرفته» اثر بالزاک را از آن ِ خود کرد. از دیگر جوایز نفیسی می‌توان به «نشان لژیون دونور» فرانسه به خاطر سال‌ها پژوهش و کوشش در باب زبان و ادبیات فرانسه و تالیف نخستین فرهنگ فرانسه به فارسی اشاره کرد. نفیسی نشان مخصوص واتیکان را برای کتاب مسیحیت در ایران کسب کرد. نفیسی عضویت آکادمی علوم فرانسه را نیز به دست آورد. از آثار نفیسی در متون فارسی می‌توان به رباعیات حکیم عمر خیام۱۳۰۶(چاپ۱۳۱۶)،شاهنامه جلدهای ۷و۸و۹و۱۰. چاپ۱۳۱۰، شاهنامه جلد اول. چاپ خاور۱۳۱۰،رباعیات باباافضل کاشانی(افضل الدین کاشانی)۱۳۱۱، پندنامه انوشیروان از بدایعی بلخی۱۳۱۲، نصیحت نامه (قابوسنامه)۱۳۱۲، سام‌نامه، خواجوی کرمانی، ۱۳۱۶، سیرالعباد الی المعاد، سنایی غزنوی، ۱۳۱۶، دیوان مقطعات و رباعیات ابن یمین۱۳۱۸، دیوان لامعی گرگانی، ۱۳۱۹، تاریخ مسعودی (معروف به تاریخ بیهقی)، سه جلد، ۱۳۱۹-۱۳۳۲، دیوان قصاید و غزلیات عطار نیشابوری، ۱۳۱۹دیوان قصاید و غزلیات معین الدین جنید شیرازی .۱۳۲۰، منتخب قابوسنامه. وزارت فرهنگ ۱۳۲۰، رساله مجدیه نوشته مجدالملک سینکی.۱۳۲۱، رساله فریدون بن احمد سپهسالار در احوال جلال الدین مولوی۱۳۲، مواهب الهی (درتاریخ آل مظفر). تالیف معین الدین یزدی جلد اول۱۳۲۶، گشایش و رهایش، تالیف ناصر خسرو، بمبئی ۱۳۲۸،سخنان منظوم ابوسعید۱۳۳۴، کلیات عراقی،۱۳۳۵، دیوان ازرقی هروی، ۱۳۳۶، دیوان هلالی جُغَتایی، ۱۳۳۷، دیوان انوری،۱۳۳۷، دیوان قصاید و غزلیات نظامی گنجوی۱۳۳۸، دیوان رشیدوطواط، ۱۳۳۹، دیوان عَمعَق بخارایی، ۱۳۳۹، دیوان اوحدی مراغه‌ای،۱۳۴۰و گلستان سعدی شیرازی۱۳۴۰ اشاره کرد. آثار سعید نفیسی بسیار بیش‌تر از این است که نام برده شد. شمردن آثار نفیسی خود کتابی خواهد شد.