تا آنجا که از منابع تاریخی و جغرافیایی و سفرنامه‌های بعد از این تاریخ (۶۵۶ هجری قمری) بر می‌آید همواره مراکز سکونت ترکان و ایرانیان (تاجیکان) از یکدیگر جدا و مراوده میان آنان کم بوده است اما به حکم غلبه سیاسی و نظامی ترکان و نیز رفع حوائج مادی طبعاً ایرانیان محتاج به آموختن زبان ایشان بودند و از همین راه است که آلودگی زبان آذری به ترکی آغاز شد.

چنانکه نظیر همین آلودگی از چند قرن پيش بنا به همان علل و جهات با زبان عرب برای لهجه آذری و سایر لهجات ایرانی پیش آمده بود. بر شدت این آلایش روز به روز افزوده شد و این شدت را مخصوصا تشکیل دولتهای بزرگ مانند امرای چوپانی و ایلخانی و غلبه تیمور(*) و اخلاف او و ظهور حکومت های ترک قره قويونلو و آق قويونلو که هر یک با آمدن دسته‌های بزرگی از ترکان به آذربایجان همراه بود، پیش از پیش فزونی داد و نتيجه همه این امور خاصه غلبه و تسلط ترکان آن شد که رواج زبان ترکی در آذربایجان همواره رو به ازدیاد رود چنانکه در اوان ظهور حکومت صفوی یعنی اوایل قرن دهم هجری آشنایی اغلب مردم آذربایجان با زبان ترکی تقریباً امری عادی بود.

پی‌نوشت:

(*) تبریز کراراً مورد تهاجم و تصرف بیگانگان قرار گرفته است. از آنجا که تبریز در منطقه سرحدی واقع شده است کراراً مورد تهاجم و تصرف بیگانگان یعنی تازیان و سلجوقیان و مغولان قرار گرفته است. و یکی از این تاخت و تاز های وحشیانه تُرکتازی تیمور لنگ است که با سپاهیان خود تبریز را در نیمه دوم قرن چهاردهم میلادی غارت کرد. (جکسن، ابراهم و.ویلیامز. سفرنامه جکسن (ایران در گذشته و حال). ترجمه: منوچهر امیری و فریدون بدره ای. انتشارات خوارزمی. فروردین ماه ۱۳۶۹. ص ۵۸)