این اثر باستانی در شمار آثار زمان تسلط آل زیار بر طبرستان در فاصله سالهای 316 تا 443 ه.ق است در نمای اهمیت برج لاجیم بیشتر به دلیل دارا بودن کتیبه پهلوی در کنار کتیبه کوفی است. این امر نشان میدهد که در قرن 5 ه.ق حکمرانان شمال ایران علاوه بر توجه به هنر دوران قبل از اسلام به خط و زبان آن دورانی نیز توجه داشته اند. بیرونی از بدنه مدور و گنبد مخروطی ساده و ظریف پوشیده که در داخل به حالت مدور تغییر شکل می دهد. مصالح آن آجر و ملاط ساروج است. ورودی در شرق بنا تعبیه گردیده و پایه گنبد به وسیله یک ردیف طاق نما تزئین گردیده است.در کمربند زیر گنبد دو کتیبه به خط کوفی و پهلوی ساسانی بر روی هم قرار گرفته که به دور بنا پیچیده است.
کتیبه ها به شکل زیبایی با آجرهای تراش خورده در زمینه ای از گچ نصب شده که نام کیا اسماعیل ابوالفوارس شهریار بن عباس آل باوند صاحب بنا و تاریخ 413 ه.ق را نشان می دهد. در کتیبه کوفی نام و القاب صاحب مرقد خوانده می شود ولی نام سازنده آن مشخص نیست و تنها با حدس و گمان و با توجه به قرینه اجزایی از کلمات باقی مانده می توان بدان دست یافت. محیط دایره بنا در قاعده ۲۶۸۰ سانتی متر، قطر فضای داخلی ۵۴۷ سانتی متر و پهنای ورودی آن ۱۱۲ سانتی متر می باشد.
متن کتیبه
بسم الله الرحمن الرحیم. هذا قبر القیم الکیا الجلیل ابوالفوراس شهریار بن العباس بن شهریار مولی امیرالمؤمنین رحمه الله امر بینائه فی سنه ثلاث محشر و اربعمانه، عمل الحسن بن علی.
تاریخچه برج لاجیم
بنای برج لاجیم متعلق به حد فاصل میان سقوط نخستین سلسله باوندی و ظهور دومین سلسله این خاندان است. در این دوره هفتاد ساله، تمامی نواحی مازندران زیر تسلط آل زیار بود. ولی آن ها بر کوهستان ها تسلط نداشتند و بازندگان باوندیان منتظر فرصت بودند که املاک خود را باز پس َ گیرند.
بر پایه روایات تاریخی منقول از ابن اسفندیار، در زمان حکومت آلب ارسلان در سالهای ۴۵۵ تا ۴۶۶ هجری قمری سپهبد قارن بن سرخاب تا اندازه ای توانست که بر مازندران تسلط یابد و قدرت خاندان وشمگیر را به زوال بکشاند. محل اقامت حکام باوندی در کوهستان های جنوب مقر قدیمی آن ها یعنی شهر ساری بود. ولی مشخص نیست که ابوالفوراس شهریار در میان بزرگان باوندی دارای چه مقامی بوده است و با شهریار بن دارا که به دست وشمگیر کشته شد و نیز سرخاب بن شهریار و قارن بن سرخاب و حسام الدوله ابن قارن سر سلسله شعبه دوم باوندیه چه نسبتی داشته است.
متاسفانه برج لاجیم به اشتباه به مقبره امامزاده عبدالله نیز مشهور است و عوام به زیارت آن به گمان امامزاده و مذهبی بودن می آیند.
دسترسی به برج لاجیم
جاده دسترسی به روستای لاجیم از شهر زیرآب آغاز میشود و پس از طی یک مسافت ۲۷ کیلومتری به سر گردنه مرتفعی میرسد که از طبیعت و ارتفاعات جنگلی خارج و به چمنزار و بوته زارهای زیبا بدل میگردد. در میان سبزه زاران وسیع و گسترده یک منطقه بدون پوشش بوتهای مانند شبهجزیرهای که از سه طرف به پرتگاههای عمیق مشرف است به چشم میخورد. در حاشیه پرتگاه در قدیم خندقی با دیوارهای عظیم وجود داشته است که احتمالاً قلعهای وسیع و پراهمیت را تشکیل میداده است که برج مشهور لاجیم را در میان آن بنا کرده بودند.
مسیر دیگر از راه جنگل و از طریق فرعیای که در کیلومتر ده جاده ساری به کیاسر وجود دارد، میباشد.