از ادوار باستان دولتها می‌کوشیدند تا در جریان رقابت با دیگر دولتها، خود تعیین‌کنندهء بهای کالاها باشند.برای رسیدن به این هدف،در دست‌ داشتن راههای بازرگانی زمینی و دریایی در سیاست دولتها از اهمیت‌ فراوان برخوردار بود. ابریشم که از عهد باستان در چین تولید می‌شد،یکی از اسرار عمدهء صنعتی و بازرگانی به شمار می‌رفت.ابریشم در منطقهء دریای مدیترانه‌ بسیار گرانبها و هم پایهء زر بود. ارسال ابریشم چین به منطقهء حوضهء دریای مدیترانه از راههای‌ متعددی صورت می‌گرفت. بعضی راهها از گذشته‌های دور وجود داشتند. یکی از عمده‌ترین آنها جادهء مشهور شاهی بود که از روزگار هخامنشیان و پیش از آن کشیده شده بود و به جادهء بزرگ شاهی شهرت‌ یافت.این‌جاده،بعدها بخش غربی جادهء بزرگ ابریشم را تشکیل داد. محققان جادهء بزرگ شاهی را عامل عمدهء تحکیم امور اقتصادی و حاکمیت سیاسی دولت هخامنشی دانسته‌اند.در اوایل عهد هخامنشیان، غرب بیش از شرق مورد توجه بود.پیکارهای کوروش در آشور و بابل و پس آنگاه لشکرکشی کمبوجیه به مصر،جنگهای داریوش در مناطق‌ شمال قفقاز و سواحل شمالی دریای سیاه،پیشروی سپاه ایران در عهد وی و پسرش خشایارشا به یونان،نشانه‌ای از توجه نخستین شاهان‌ هخامنشی به غرب بوده است.در مآخذ تاریخی از پیکارهای کوروش در شرق نیز سخن رفته است،ولی هدف لشکرکشی‌های کوروش در غرب و شرق متفاوت بوده است.هدف کوروش از لشکرکشی به غرب،تصرف‌ سرزمینهای ثروتمندی چون بابل،آشور،لیدیا(لودیا-آسیای صغیر)و دست یافتن به بنادر یونانی دریای مدیترانه بود.ولی پیکارهای وی در شرق به منظور حفظ امنیت ایران در برابر هجوم اقوام و قبایل کوچنده‌ای‌ که مراحل اولیهء رشد و تکامل را می‌گذرانیدند،صورت گرفت. پیش از روزگار هخامنشیان،راههایی در ایران وجود داشت.یکی از آنها راهی بود که هگمتانه(همدان)را به میان رودان(بین النهرین) می‌پیوست و از بهیستون(بیستون)می‌گذشت.جادهء اصلی شاهی عهد هخامنشی از سوزیان(شوش)،اردبیل،شمال اروند رود(دجله)،غرب‌ ارمنستان بزرگ،کاپادوکیه و سارد می‌گذشت و تا ناحیه افس امتداد داشت.جاده‌های فرعی دیگری چون جادهء تخت جمشید به شوش جادهء دیگری که بابل را از کرخمیش به صمر متصل می‌کرد،جادهء بابل-بهیستون‌ -هگمتانه و دیگر جاده‌ها با این‌جادهء اصلی پیوند داشتند.بعضی محققان، حران را در مسیر جادهء اصلی دانسته‌اند.گرچه بابل از اهمیت فراوان‌ برخوردار بود،با این همه در مسیر جادهء اصلی قرار نداشت.بازگشت‌ اسکندر مقدونی از شوش به بایبل،نشان می‌دهد که هنوز در آن زمان شهر مذکور در مسیر جادهء اصلی واقع نشده بود،زیرا با وجود فاصلهء اندک میان‌ شوش و بابل،اسکندر ناگزیر برای رفتن به بابل راه درازی را پیمود.وی‌ نخست از شوش به هگمتانه رفت و سپس از آنجا به جادهء قدیمی‌ هگمتانه-بهیستون-بابل درآمد تا به این شهر رسید. روابط بازرگانی میان ایران و هند،سبب احداث راه دیگری در شرق‌ ایران از قبادیان بلخ تا راولپندی در شبه قارهء هند شد.گنجینه‌های مکشوفه‌ در قبادیان مؤید این نکته است.محققان برآنند که راه مذکور،بخارا را به‌ راولپندی پیوند می‌داد و از تخت قباد،وحش و مسیر علیای آمودریا می‌گذشت.وجود این راه بزرگ،موجب احداث راههای کوچک دیگری‌ شد.چنین برمی‌آید که شمار جاده‌های فرعی ایران بسیار بود.به عنوان‌ نمونه از جادهء سنگفرش شوش-تخت جمشید که نمونهء آن در ناحیهء بهبهان موجود است،می‌توان یاد کرد. اندک‌اندک راههای آسیای مرکزی به سوی شرق گسترش یافتند. توسعهء مبادلهء کالا موجب وسعت ارتباط میان اقوام مختلف شد.بازرگانان‌ چینی رفته رفته به نواحی غربی روی آوردند.حاکمیت سلوکیان و در پی‌ آن فرمانروایی پارتیان(اشکانیان)نیاز به مبادلات بازرگانی میان شرق و غرب را افزونتر کرد،چنان‌که ساکنان آسیای مقدم و منطقهء دریای‌ مدیترانه به کالاهای چینی و هندی آشنا شدند.سدهء دوم پیش از میلااد، روابط بازرگانی میان شرق و غرب رو به توسعه نهاد.وجود اشیای تجملی‌ چون ابریشم،عاج،عطریات،سنگهای گرانبها و ادویه،توجه مشتریان‌ بسیاری را در سرزمینهای غربی جلب نمود.در ایران که واسط میان شرق‌ و غرب بود،مراکزی برای بازرگانان و کاروانیان پدید آمد. راه زمینی که از چین آغاز شده بود،از واحدهای آسیای مرکزی از جمله تورفان می‌گذشت.کاروانیان از راه مزبور ضمن عبور از حوضهء اطراف رود طارم(تاریم)و شهرهای مهم سغد به مرز ایران می‌رسیدند و از آنجا به نواحی غرب آسیا و سواحل مدیترانه می‌رفتند.در عهد ساسانی راه بازرگانی زمینی از شرق به غرب ایران،دارای چند شاخه بود که یکی از آنها تا سواحل غربی شبه قارهء هند امتداد می‌یافت.بازرگانان‌ ایرانی از مدتها پیش در بازرگانی سیلان مقام اول را داشتند.راههای‌ بازرگانی که به سرزمین بیزانس می‌رسید،هم از خشکی و هم از دریا می‌گذشت و در حیطهء اقتدار و نظارت دولت ایران بود. اوایل سده‌های میانه پارچه‌های ابریشمین،رایج،ولی بسیار گرانبها بود.این نکته‌ای است که آمیانوس مارسلینوس بدان اشاره کرده است. از اواسط عهد ساسانی تا سقوط دولت مذکور،تجارت ابریشم در خاور میانه از اهمیت فراوان برخوردار گردید و به یکی از انگیزه‌های‌ سیاست خارجی دولت امپراتوری بیزانس بدل گشت.ایران در ارسال‌ ابریشم و صدور آن،مقام بسیار مهمی داشت.بعدها سغدیان،خاقانات‌ ترک،و عربها نیز به این کار روی آوردند.دولت حبشه نیز چندان‌ بی‌نصیب نماند.امپراتوری بیزانس با همهء وجود می‌کوشید تا راههای‌ بازرگانی را از اختیار رقیبان خارج کند.دولت مزبور از سدهء چهارم‌ میلادی در مناطق میان رودان(بین النهرین)و قفقاز از جمله ارمنستان با ایران هم مرز شد. در اواخر سدهء ششم میلادی،به مانیاخ‌ Maniakh سفیر سغد،اجازه‌ داده شد کالاهای خود را به پایتخت(تیسفون)بیاورد،و مقایدر قابل‌ ملاحظه‌ای پارچهء ابریشمین را به فروش رساند. دربارهء قراردادی که سال 526 میلادی میان طرفین به امضا رسید، جزئیاتی وجود دارد که درخور توجه است.متن قراردادها به دو زبان‌ پارسی و یونانی با شرکت دوازده مترجم که شش تن ایرانی و شش تن‌ رومی بودند،تدارک می‌شد.متن یونانی به نمایندهء ایران و متن پارسی به‌ نمایندهء روم داده می‌شد.نمایندهء ایران،نسخه‌ای اضافی از متن پارسی را نیز در اختیار می‌گرفت که ممهور به مهر نبود.نمایندهء روم نیز امکانی‌ مشابه داشت. ترکان پس از تصرف سغد،به قدرت اقتصادی و سیاسی بزرگی دست‌ یافتند،زیرا بزرگترین راه کاروان رو شرق که تا مرز ایران امتداد داشت،در اختیار ترکان قرار گرفت.این راه،از سرزمین کاشغر و ناحیهء شاپورگان تا جنوب آسیای مرکزی کشیده شده بود و به مرز ایران می‌رسید.از مرز ایران تا نصیبین هشتاد روز راه بود. در آن روزگار،چین در برابر ابریشم از ایران وسمه،رنگ،قالی، سنگهای گرانبها و پارچه وارد می‌کرد. دولت ایران بهای ابریشم را بالا می‌برد تا از روم شرقی طلا و پول بیشتری به چنگ آورد و امپراتوری‌ بیزانس را از نظر اقتصادی و بویژه نظامی ضعیف کند،زیرا روم شرقی به‌ نوبهء خود این کالا را در اروپا به گردش می‌آورد و بر قدرت اقتصادی و در نتیجه نیروی نظامی خود می‌افزود. سغدیان که خواستار رابطهء بازرگانی مستقیم با رومیان بودند،از خاقان‌ ترک خواستند تا با دولت ایران کنار آید و موافقت خسرو انو شیروان را برای صدور مستقل ابریشم جلب کند.خاقان ترک ایستمی خان،یکی از بزرگان سغد را به عنوان سفیر تام الاختیار به دربار خسرو انوشیروان‌ فرستاد.سفیر مزبور به انو شیروان پیشنهاد کرد در صورت عدم موافقت با صدور ابریشم سغد به بیزانس،خود ابریشم سغد را خریداری و سپس با رومیان معامله کند.سفیر حاضر شد بهای ابریشم را به میزان قابل توجهی‌ کاهش دهد. هرگاه انوشیروان ابریشم سغد را می‌خرید،میزان طلاهای موجود در خزانه که برای اجرای مقاصد سیاسی وی در شرق و غرب ضرور می‌نمود،کاستی می‌یافت.لذا برای حل مشکل موجود و فهماندن حقّ‌ مطلب به ترکان و سغدیان،فرمان داد تا بخش بزرگی از ابریشمهای‌ موجود را برابر دیدگان سفیر به آتش کشند.وی از این طریق به آنان‌ فهماند که نمی‌تواند به تغییر موجود تن در دهد. پس از این ماجرا،ترکان کوشیدند تا به ایران حمله برند،ولی مواضع و استحکاماتی که ایرانیان در سدهء پنجم میلادی برابر هبتالیان پدید آورده بودند،در نظر ترکان نفوذناپذیر می‌نمود.ازاین‌رو،حمله متوقف‌ ماند3و ترکان در سال 569 میلادی به سغد بازگشتند.سال 671 میلادی،خسرو انو شیروان سند،بست،رخج،زابلستان،طخارستان و کابلستان را متصرف شد،ولی سرزمین سغد همچنان در تصرف ترکان‌ باقی ماند. همچنین قابل توجه است از بررسیهای باستان‌شناسی معلوم شده است که در منطقهء سمرقند، فرغانه،بخارا و حوضهء رود طارم پارچه‌های ابریشمی تولید می‌شد. نمونه‌های ابریشم سغدی حتی به دون-هوآن،نزدیک دیوار بزرگ چین‌ نیز صادرمی‌گردید.مورخان،تولید پارچه‌های ابریشمی در ایران را متعلق‌ به عهد شاپور دوم(379-309 م.)پادشاه ساسانی نوشته‌اند.گمان می‌رود پیش از آن تاریخ نیز بافندگان ایرانی به تولید پارچه‌های ابریشمی اشتغال‌ داشتند.